Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2006, Page 112

JÓN KARL HELGASON
mennara svið. Þetta er hins vegar erfitt að gera án þess að hefta flæði firá-
sagnarinnar. Dállenbach mæhr með að vísað sé til tákna eða tónhstar við
sKkar aðstæður en varar höfimda við því að túlka sjálfir táknin, stafa
merkinguna ofan í lesendur. Hann telur líka æskilegt að ffásagnarspegill
í upphafi verks kallist á við ffásagnarspegil í lok ffásagnarinnar sem fái
lesandann til að rifja upp spegilmyndina í upphafi og hugsanlega endur-
skoða hana. Algengasta, og á ýmsan hátt heppilegasta, staðseming ffá-
sagnarspegils af þessu tagi, segir Dállenbach, er hins vegar í i?iiðju
frásagnar, þar sem hann getur í senn falið í sér upprifjun og forspá. Les-
andinn gemr borið helming spegilmyndarinnar saman rið það sem hann
hefur þegar lesið og reynt síðan að gera sér í hugarlund hvað hinn helm-
ingurinn segi um framhaldið. Spegill í miðju verki sé til þess fallinn að
auka eftirvæntingu lesandans, styrkja byggingu verksins og skapa eins
konar hápunkt í ffásögninni.
I þeim tilvikum þegar frásagnarspegill varpar ljósi á tilurð verks eða
viðtökur beinist athyglin, að sögn Dáhenbachs, ýmist að höfundinum og
lesandanum, skrifunum og lestrinum sem slíkum, eða þeim aðstæðum
sem mótar þetta tvennt. Hlutverk spegils af þessu tagi getur verið að
vekja tilfinningu fyrir höfundarverkinu sem viðkomandi verk tilhe\TÍr
eða þá að fjalla um sambandið á milli lífs (frásagnarinnar) og listar
(spegilsins). Að síðustu bendir Dállenbach á að þegar frásagnarspegillinn
endurspeglar táknkeifið sem verkið er hluti af verði til eins konar
túlkunarhringur. Við áttum okkur til dæmis á að bútasaumsteppi í sögu
varpar ljósi á það hvemig höfundur vinnur en um leið er forsenda þess
skilnings meðvitund okkar um að höfundur hafi verið að sauma saman
búta. Algeng tákn sem höfundar nota í þessu augnamiði eru vefriaður,
hkamleg fyrirbæri eða vélbúnaður, en að mati Dállenbachs er vefstóllinn
eitt besta tákn bókmenntasköpunarinnar. Dæmi af því tagi úr íslenskum
bókmenntum er vefurinn úr niðurlagi Njáls sögu sem maður að nafni
Dörruðtu sér að hópur kvenna hefur fært upp í dyngju í nágrenni við
Katanes á Skotlandi á föstudaginn langa: ,dVIannahöftið voru fyrir kljána
en þarmar úr mönnum fyrir viftu og garn, sverð var fyrir skeið en ör fýrir
hræl.“22 Konumar kveða vísur á meðan þær vinda vefinn og virðast þar
fjalla um hinn blóðuga Brjánsbardaga sem ffarn fer samtímis nálægt Dyfl-
inni á Irlandi. En um leið em vefurinn og vísumar áhrifarík spegilmynd
22 Brennu-Njálssaga, útg. Sveinn Yngvi Egilsson, Reykjavík: Bjartur, 2004, bls. 282.
I io