Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2006, Blaðsíða 134

MAGNÚS FJALLDAL
era þær eimmgis yfirvarp illskunnar í formi ódæðisverka, manndrápa og
styrjalda, og hér skírskotar Halldór Laxness vafalítið til hetjudýrkunar
nasista og annarra illvirkja sem í'gegnum aldirnar hefur leitt ofbeldi jdir
heiminn. En hetjur og hetjuhugsjónir era hluti af stærra samhengi; þær
þjóna undantekningarlaust þeim sem völdin hafa, hvort sem það era
konungar á 11. öld eða einræðisherrar á þeirri 20., og þessi tengsl era
eitt meginstefið í Englandsþætti Gerplu. Þannig má segja að þessi þáttur
skáldsögunnar (og raunar aðrir kaflar hennar sem gerast erlendis) beini
sjónum lesandans stöðugt að samanburði við nútímann eins og hann
blasti við um miðja síðustu öld, þótt sögumaður verksins láti hvergi að
því hggja.
Þorgeiri Hávarssyni hefur alltaf verið ljóst að hetjudraumar hans
muni seint rætast í landi sem engan kóng hefur, og í 21. kafla sögunnar
hleypir hann heimdraganum og heldur utan. Eftir sldpstrand og daufa
vist meðal örsnauðra og sjúkra munka á Irlandi heldm Þorgeir kappi til
Englands, þar sem allt logar í ófriði, og gengm til liðs við víkingaflokk
Þorkels háva.
Þótt Þorgeir komi sjálfúr lítið við sögu í Englandsþætti Geiplu er
hann gerðm að áhorfanda að miklum atbmðum sem þar era að gerast. I
Fóstbræðra sögu kemur England ekkert við feril Þorgeirs, svo að ekki varð
stuðst við atburðarás hennar í þessum þætti Gerplu. I þessari stöðu gat
Halldór því valið um að láta skáldskapinn einan ráða ferðinni eða flétta
inn í hann sögulegum heimildum, og hér valdi hann síðari kostinn.
Fyrir rúmum tveimur áratugum gaf Helgi J. Halldórsson söguna út
með skýringum og tilvísunum í heimildir sem víst mátti telja að Halldór
hefði stuðst við. I Englandsþættd bókarinnar nefnir Helgi aðeins Henns-
kringlu og Emka annálinn (The Anglo-Saxon Chronicle), en bætir svo við
að höfundur hafi „víðar viðað að efhi“2 án þess að tilgreina nánar hvert
það efiú sé. Mér vitanlega hefm ekki að öðra leyti verið þallað um heim-
ildanotkun Halldórs í þessum hluta Gerplu en til þess er fyllsta ástæða
því að víða á lesandinn þess kost að rýna í vinnubrögð skáldsins og jafh-
vel geta sér til um hvers vegna hann nýtir sér enskar heimildir eins og
raun ber vitni í einstökum tilvikum.
2 Halldór Laxness, Gerpla, ritstj. Helgi J. Halldórsson, Reykjavík: Helgafell, 1983, bls.
495. Hér eftir vitnað til þessarar útgáfu með blaðsíðutali í meginmáli.
H2