Læknablaðið : fylgirit - 01.12.2004, Blaðsíða 20

AGRIP GESTAFYRIRLESTRA / XII. VISINDARAÐSTEFNA Hl
ÁGRIP GESTAFYRIRLESTRA
G 1 Öldrunarrannsókn Hjartaverndar. Niðurstöður á rann-
sókn fyrstu 2300 þátttakendanna
Vilniiinclur Guðnason
Rannsóknastöð Hjartaverndar
v.gudnason@hjarta.is
Öldrunarrannsókn Hjartaverndar og Öldrunarstofnunar banda-
ríska heilbrigðisráðuneytisins (National Institute on Aging) er
rannsókn á þeim þátttakendum í Reykjavíkurrannsókn Hjarta-
verndar sem enn eru á lífi. Rannsóknin hefur hlotið nafnið AGES
Reykjavik Study en AGES stendur fyrir Age, Gene/Environment
Susceptibility.
Alls hafa um 20 þúsund einstaklingar verið skoðaðir í Reykja-
víkurrannsókn Hjartaverndar frá árinu 1967 og er áætlað að
um átta þúsund verði teknir til rannsóknar í þessum áfanga.
Innköllun þátttakenda hófst í september 2002 og í dag hafa
hátt í fimm þúsund einstaklingar komið til rannsóknar. Itarleg
úrvinnsla á gögnum frá 2300 fyrstu þátttakendunum stendur nú
yfir og hafa ýmsar verulega áhugaverðar niðurstöður fengist.
Kynntar verða niðurstöður frá flestum þátlum rannsóknar-
innar: hjarta- og æðakerfi, heila og stoðkerfi.
G 2 Viðgerð á tvíþátta DNA rofi með endurröðun
Stefán Sigurðsson'. Patrick Sung:
’Dpt. of Molecular Medicine/Institute of Biotechnology, University of
Texas Health Science Center at San Antonio, núverandi aðsetur: Cancer
Research UK, London Research Institute, Clare Hall Laboratories, 2Dpt.
of Molecular Biophysics and Biochemistry, Yale University
Stefan. Sigurdsson@cancer. org. uk
Allar frumur eru stöðugt undir ýmiss konar áreiti sem getur
valdið skemmdum á erfðaefninu. Til þess að viðhalda stöðugleika
erfðaefnisins er nauðsynlegt fyrir frumur að geta fjarlægt slíkar
skemmdir. Þess vegna hafa frumur þróað mismunandi viðgerðar-
leiðir til þess að fjarlægja mismunandi tegundir DNA skemmda.
Sú DNA skemmd sem er ef til vill alvarlegust fyrir frumuna er
tvíþátta rof þar sem báðir þættir DNA eru rofnir. Ef slíkt brot
er látið óáreitt getur það leitt til frumudauða, getur valdið tapi
á litningum, orsakað litningayfirfærslur og leitt til myndunar á
krabbameinum. Tvær viðgerðarleiðir eru þekktar sem gera við
brot af þessu tagi, DNA endurröðun (homologous recombina-
tion) og endasamruni (non-homologous end joining). Genin
sem taka þátt í DNA endurröðunarferlinu eru meðlimir RAD52
genafjölskyldunnar sem inniheldur meðal annars Rad50, Rad51,
Rad51B, Rad51C Rad51D, XRCC2, XRCC3, Rad52, Rad54,
Rad54B, Mrell og Nbsl. Auk þess hefur verið sýnt fram á að
krabbameinsbæligenin BRCAl og BRCA2 taka þátt í þessu ferli,
sem undirstrikar mikilvægi þess að rannsaka endurröðunarferlið
og prótein sem taka þátt í því.
Ég mun fjalla um lífefnafræðilegar rannsóknir sem leitast við
að auka skilning okkar á þeim próteinum sem taka þátt í DNA
endurröðun. Sérstaklega verður fjallað um lífefnafræðilega eigin-
leika endurröðunarpróteinsins Rad51 auk annarra próteina sem
taka þátt í ferlinu.
G 3 Kæling sjúklinga eftir súrefnisþurrð í heila
Felix Valsson
G 4 Náttúruefni af norðurhjara. Lífvirk efni í fléttum, lyngi
og sjávardýrum
Kristín Ingóil'sdóttir
Lyfjafræöideild HÍ
kríng@hi.is
Lífverur af norðlægum land- og hafsvæðum hafa lítið verið rann-
sakaðar við leit að nýjum lyfjavirkum efnum. Lífverur sem lifa
við erfið umhverfisskilyrði mynda hins vegar oft sérhæfð efni til
vaxtar og verndar og geta slík efni haft eiginleika sem gera þau
áhugaverð til skoðunar sem lyfjavirk efni. Þriðjungur lyfseðils-
skyldra lyfja á rætur að rekja til náttúrunnar, einkum til lífvera
sem lifa á suðlægum slóðum. Hlutur náttúruefna er misjafn eftir
lyfjaflokkum, en sem dæmi má nefna að um 60% krabbameins-
lyfja og 75% sýklalyfja eru unnin úr náttúruefnum.
Fléttur, sem myndast við sambýli sveppa og þörunga mynda
einstök efni sem ekki finnast í öðrum lífverum. Rannsóknir sem
fram hafa farið við lyfjafræðideild Háskóla Islands, í samvinnu
við innlenda og erlenda samstarfsaðila, hafa leitt í ljós að í
íslenskum fléttum er að finna efni sem hindra vöxt sýkla, veira
og illkynja frumna. Veiruhemjandi efni hafa til að mynda fundist
sem liafa jafn öfluga verkun á RS (respiratory syncytial) veiru
og veirulyfið ríbavírín, sem einkum er notað til meðhöndlunar á
öndunarfærasýkingum af völdum veirunnar. Efni hafa jafnframt
fundist sem hafa öflug áhrif á vöxt krabbameinsfrumna úr
brjóstum, briskirtli og blöðruhálskirtli. Fléttuefni hafa fundist
í íslensku lífríki sem hafa áhrif á frumur ónæmiskerfisins og
önnur sem hindra virkni ensímanna 5- og 12-lípoxygenasa in
vitro. Verið er að kanna hvort slík efni geta haft samlegðaráhrif
á bólgusjúkdóma í dýrum.
Vegna smæðar, hægfara vaxtar og umhverfissjónarmiða,
henta fléttur sem villtvaxandi lífverur ekki til vinnslu nytjaefna
í stórum stíl. Á undanförnum árum hafa hins vegar orðið
mikilvægar framfarir á sviði frumu- og vefjaræktunar, erfðatækni
og efnafræði sem skapa grundvöll til að hægt verði að vinna
fléttuefni með hagkvæmum hætti í framtíðinni. Ofangreindar
niðurstöður um virkni eru því ótvíræður hvati áframhaldandi
rannsókna á þessu sviði.
Að vítamínum undanskildum er tiltölulega lítið vitað um
innihaldsefni íslenskra nytjaplantna. Við rannsókn á annars stigs
efnum (secondary metabolites) í krækilyngi voru einangruð efni
úr berjum og laufblöðum sem sýna bakteríuhemjandi virkni.
Efnin voru prófuð gegn átta sjúkdómsvaldandi örverutegundum.
Pau sýndu mesta virkni gegn Gram jákvæðum bakteríum, þar á
meðal methicillín-ónæmum Staphylococcus aureus (MOSA) og
20 Læknablaðið/fylgirit 50 2004/90