Tímarit Máls og menningar - 01.05.1943, Síða 20

14
TIMARIT MALS OG MENNINGAR
jörðinni í ljósi harmleiksins — og meðan hin kristilega goðsögn
heldur áfram að vera brennipunktur mannlegrar harmsögu.
Þar sem tónverk Bachs um Jóhannesar-passíuna sýnir kristin-
dóminn eins og hann ber hæst í skynjun og túlkun lífsins, er Orðið
eftir séra Kai Munk dæmi um kristindóminn á niðurlægingarstigi
og úrkynjunar, kristindóminn sem hið ómerkilegasta meðal hins
ómerkilega: dónalega sérvizku uppi í sveit, einkenni fólks á lægsta
upplýsingarstigi eða séreign vitfirringa. Úrlausnarefni lífsins er
dregið niður á það stig, að vera rifrildi milli þorpskraddara og
svínabónda um danskt heimatrúboð og Grundtvigianisma. Síðan er
höggvið á hnútinn með því að láta vitlausan mann vekja upp draug,
— það er lausn höfundarins á vandamálinu!
Oft furðar okkur íslendinga, sem hér þraukum vestur í úthafi,
hvað Danir geta verið miklir „utanbæjarmenn“ í bókmenntum,
jafn miklir búmenn þeir eru og verkfræðingar, og svo hátt fyrir
ofan okkur í siðmenningu, að við eygjum þá varla í kíki. Það sér
þó hver maður, sem eitthvað hefur rekið nefið í bókmenntir heims-
ins, að svona skítakristindómur, eins og í Orðinu, er ekki undir
neinum kringumstæðum efni í alvarlegt verk, heldur skrípaleik.
Og þó, þessi höfundur hefur skáldgáfu, á því er enginn vafi, — að-
eins hefur aflagazt í honum heilinn á sama hátt og öðrum, sem
leggja fyrir sig guðfræði á okkar tímum, það kemur ævinlega fram
hjá þeim, þegar þeir fara að skrifa. Guðfræðilegt uppeldi virðist
blátt áfram stöðva einhverja almenna starfsemi heilans, svo allt, sem
mennirnir leggja til mála, er einhvern veginn „útan við tilveruna“.
Það verður að fara meira en hundrað ár aftur í tímann til að finna
presta, sem eru hlutgengir á við samtíðarmenn sína í hugsun. En
sem sagt, Kai Munk er skáld, og meira að segja eitthvað til við-
bótar, kannski dálítið brjálaður. Hann finnur af eðli, hvað skapar
spenningu á leiksviði, tilsvör hans eru skelegg, þó þau hafi sterka
hneigð til smekkleysis, og það er einhver voðaleg uppreist gegn
prestlegheitunum, sem logar undir í manninum sjálfum, og fyllir
allt verk hans af sjúkri óró, sem smitar áhorfandann.
Og svo brá við, að um langt skeið hefur leikendum okkar í Iðnó
ekki tekizt öllu betur. Ég held mér verði lengi minnisstæður leikur
Jóns Aðils i hinu átakanlega hlutverki sveitaskraddarans í andakl-