Tímarit Máls og menningar - 01.05.1943, Side 110

104
TIMAKIT MALS OG MENNINGAR
bezti förunautur hvers, sem brjóta vill söguefnin til mergjar. Einmitt fyrir
þann hugsunarhátt er Sigurður Nordal laginn að rita. Flestum fer svo, að við
annan eða þriðja lestur sannfærir bókin þá um margt, sem fyrst sýndist ó-
trúlegt.
Islenzkur þjóðrentbingur er ekki lamb að leika við. í honum er surnt gott
og nauðsynlegt, en hófið vandfundið. Flest, sem slík hók telur íslenzkri menn-
ingu til gildis á einhverjum stað og stund, þykist þjóðrembingurinn eiga
handvíst í hverjum „sönnum Islendingi“, notar eða misnotar bókina til að for-
gylla hinn „sanna tslending", og dugi hún ekki til að gylla hann allan, gæti
bún alténd orðið gyllta bólan í enda gæðingsins, — sem reyndar er bara sauð-
arleggur.
Ollum leika landmunir til íslenzkrar menningar, eða hverjum finnst eigi
þessi Gunnarshólmi óeyddur í hugskotinu þrátt fyrir æðandi erilstraum lífsins
og vill fá þann hluta sjálfs sín gerðan dýrlegan í slíkri bók? Mér er römm
alvara, að hann sé þar. Ekkert er illt í því, að til dæmis þriðji lestur manns
á bókinni sé sjálfskönnunarstarf til að svara spurningunni: Hvað hef ég til-
einkað mér af íslenzkri menningu, hve vel er sá blettur sálar minnar varinn
og ræktaður? En hver, sem gerir fyrstu yfiríör sína yfir íslenzka menningu
að leit eftir því, sem honurn finnst dýrlegt við sjálfan sig eða uppáhalds-
hetjur sínar, á það á hættu, að honum sjáist yfir allt hið verðmætasta í hók-
inni og vanmeti auk jiess vísindaskerf hennar. Þess eru dæmi, þó að dapur-
legt sé, að maður hefur þjáðst af heimþrá iil ættlands, fundizt hann gjör-
þekkja það, kemur og fer tim það snögga hringferð, — og í mörg ár á eftir
leika honum ekki landmunir heim. — Ef menn eru til, sem leggja Islenzka
menning á hilluna eftir fyrsta lesttir, er það annaðhvort af sálarleysi, — og
væri þá bezt, að þeir læsu aldrei, ■—- eða af því, að fyrsti lestur þeirra hefur
liaft fánýtan tilgang, sem blindaði þá á einhvern veg fyrir dýpt hennar.
Ádeila mín á lesendur styðst því miður við næga reynslu og mætti ná til
fleiri lesendategunda en nefndar hafa verið.
lslenzk menning er bók, sem verður seint lýst með öðru en því að koma
mönnum til að lesa hana sjálfa og það oftar en um sinn. Hún lýsir sér sjálf
fyrir athugulum lesanda, en verður trautt endursögð að neinu leyti. Nú skal
athygli beint að' nokkrum efnum af handahófi.
Landnámsöld er örlagaríkasti tími íslenzkrar sögu. Þá varð þjóðfélagsbylt-
ing í Noregi og örvaði fólksflutning hingað, en hjá þeim, sem skiptu um lönd,
varð byltingin miklu róttækari en heima fyrir. Ávextir þeirra umbyltinga
þroskuðust skjótt, og því varð hér gullöld, — ekki auðsöfnunartími, fremur
tími auðsdreifingar, en góð öld og batnandi og þeir drengir, sem réðu í land-
inu.
Höfundurinn gerir grein fyrir tilgangi þeirra, sem landið námu. „Ef vér
annars vegar athugnm sögu Normanna, í Normandíi, á Suður-ltalíu og Eng-
landi, en hins vegar menningu og háttu Islendinga á þjóðveldistímabilinu,