Tímarit Máls og menningar - 01.07.1946, Blaðsíða 69

MESTU SKÁLDRIT MARTINS ANDERSENS NEXÖS
179
pabbi eða Pelli unnu bug á erfiðleikunum, snortinn, þegar Lassi
varð að koma upp um vanmátt sinn og Pelli glataði bernskutrú
sinni á almætti föður síns; og manni hitnaði í hamsi, þegar verka-
mennirnir börðust gegn þeim, sem vildu svipta þá ávöxtum vinn-
unnar. Og fyrri blutar bókarinnar um bernsku Pella og námsár hans
í kaupstaðnum voru ekki aðeins lífslýsing, sem hafði að geyma svo
mikla vitneskju um líf mannanna, að maður náði varla andanum,
heldur voru einnig prýðileg, löng samtöl um stjórnmál í síðari hlut-
um bókarinnar, sem gerðust meðal verkamanna í Kaupmannahöfn.
Þetta var betra en nokkur kennslubók í þjóðfélagsfræði, athyglis-
verðara en mannkynssaga og langtum minnisstæðara. Það kom ekki
að sök, þótt bókin nálgaðist það á köflum að verða alþýðleg stjórn-
málaritgerð. Ég var ekki að leita að list, heldur fróðleik, vitneskju
um fólk og hagi þess, og úr því að umhverfi manns sjálfs hrökk ekki
til, urðu bækurnar að veita fróðleik um það sem aðrir höfðu reynt.
Ég leitaði á náðir manna, ekki rithöfunda eða skálda, sem ég lærði
að vísu um í skólanum með virðingu en fannst samt ekki koma mér
neitt við.
Og nú, mörgum árum síðar, berst framhaldið upp í hendur mér,
Marteinn rauði. Pella var ekki leyft að lifa í meðvitund manna, eins
og þeir höfðu hugsað sér hann, alskapaður, fullþroskaður, vinur,
sem manni fannst hann hafa tekið í höndina á. Enda var hann engin
söguhetja í bók, heldur hluta af raunveruleikanum. Árin hafa ekki
hlíft Pella frekar en öðrum mönnum. Tíminn hefur gert hann að
öðrum manni ólíkum þeim djarfa náunga, sem sneri sveittu enni
sigurvegarans gegn heiminum. Heimurinn þverskallaðist í fyrstu við
honum, en þegar það stoðaði ekki, breiddi hann gegn honum faðm-
inn og lagði fitu um hjarta hans. Menn höfðu að vísu lesið um hann
í blöðunum; en menn minntust þess ekki alltaf, að það var Pelli, sem
þeir lásu um, Pelli, sem ætlaði að sigra heiminn; stundum leit svo
út sem hinn rúmhelgi dagur hefði tekið hann höndum, ekki hinn
rúmhelgi dagur gleðinnar, heldur hinn rúmhelgi dagur þrældóms-
ins með þúsundir af áhyggjum, á heimilinu, í bæjarstjórn og á þingi.
Hverjum degi nægði sín þjáning. Ofstækismennirnir gátu séð um
hitt.
En hafi Pelli breytzt, hafði ég ekki breytzt síður. Nú var það ekki