Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Side 26

216
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
alsleysis síns fullkomins, sveitarþrot, seldir undir ráðstöfunarskyldu
hreppsnefnda. Voru þessir menn þá þeim mun verr af guði gerðir en
hinir, sem þeir voru því fjær að eiga í handraða eða í sokk? Ekki trúi
ég að Guðmundur Böðvarsson mundi samþykkja það. Oft voru þetta
menn sem gátu ekki fest hugann við glórulaust strit af sérstakri ástæðu,
mataráhyggjur unnu ekki bug á þeim af því að þeir voru allir í skáldskap
og fræðimensku. Er það þá ekki sljóleiki að hafa ekki dug til að bjarga
sér? Jú það má vel vera — í landi þar sem grasbíturinn er fyrirmynd.
En það hafa altaf verið til menn á íslandi sem skynjuðu umhverfi sitt
svo sterklega, og fyrir þess skuld heiminn allan, en þó einkum lífið í
sjálfs sín brjósti, að þeir kusu að gánga frá búum sínum, og láta sveitar-
stjórnina þrífa börnin úr fángi sér og dreifa þeim til vandalausra útum
borg og bý, heldur en veita afkall þeirri ástríðu sinni að skapa úr veru-
leika þessa heims annan veruleika, þann sem heitir skáldskapur. Og þó
var skáldskapur þeirra aldrei sigurstránglegri en svo að hann næði útúr
hreppnum. Eg hef grun um að slíkir hafi verið afar okkar Guðmundar
Böðvarssonar og lángfeðgar.
Þegar rætt er um bókmentir á Islandi eru jafnan til nefndir fyrstir
þeir menn sem rás viðburðanna hefur hrundið frammí birtu sögunnar,
þeir menn sem skilyrði höfðu til eða tök á að safna í einn sarp heilum
þj óðarskáldskap og setja á hann mark sitt. Á miðöldum var ríkidæmi
eitt helst skilyrði þess að bók yrði saman sett, höfundur sem ætlaði að
semja fjögur hundruð blaðsíðna bók þurfti til dæmis að slátra að
minsta kosti hundrað kálfum áður en hann byrjaði. Til þess að ná hlut-
geingi sem íslenskt stórskáld á 19. öld varð maður að hafa efni á að
veita sér eins góða lærdómsment í skólum og þá var völ á í Evrópu,
setjast síðan í æðstu embætti landsins eða taka embætti í Danmörku,
ellegar þá njóta þar opinberra styrkja. En hvar hefðu höfundar fombók-
menta vorra verið á vegi staddir, og hvar íslensk stórskáld í embættis-
mannastétt á 19. öld, hefðu ekki staðið að baki þeim ótal fátækir menn,
sem ekki aðeins héldu á lofti ótæmandi sagnafróðleik, heldur sáu veröld-
ina og mannlega tilveru í Ijósi skáldskapar, hver í sínu horni, og voru
vaknir og sofnir í fátæki sínu andlegir þátttakendur í hinni laungu lesta-
ferð tímans, sannir skaparar þeirra hugmynda sem allur stór skáldskap-
ur sem svo nefnist hefur vaxið úr, ónafngreindir menn og konur í öllum
áttum, á hverjum bæ jafnvel, stundum aukvisar og lítilmenni fyrir