Tímarit Máls og menningar - 01.12.1954, Síða 96

286
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
stjórnmálaskoðana og skrifuðu af
kappi, verkamenn og vinnukonur, búð-
arlokur, húsfreyjur, kontóristar og
kennarar, og eftir fáa fyrirlestra liafði
slíkur eldlegur áhugi gripið söfnuðinn,
að jafnvel hispursmeyjar breyttu sauma-
klúbbum sínum í lestrarkvöld og pældu
í gegnum Upphaf allsherjarríkis á Is-
landi eftir Konrad Maurer, íslenzkar
fornsögur og fornkvæði og marxísk vís-
indarit eins og Uppruna fjölskyldunn-
ar eftir Engels. Eg gat ekki að því gert,
að stöðu minnar vegna varð ég dálítið
afhrýðisamur við kennarann, þegar ég
sá þetta fólk, sumt úr' yztu úthverfum
bæjarins brjótast upp á Þórsgötu,
hvernig sem viðraði, jafnvel þótt stræt-
isvagnar kæmust varla um göturnar sök-
um ófærðar. Menn hafa látið í það
skína, að íslenzk æska kynni lítt að
meta menningararf þjóðarinnar í hók-
menntum og sögu, en þennan vetur varð
ég sannfærður um, að svo er ekki, ef
vel er á haldið. Hér sátu á sama bekk
og ég, að því er virtist venjulegt kven-
fólk og faðmaði að sér fræðirit, sem ég
hafði brotizt í gegnum endur fyrir
löngu og margir stúdentar í íslenzkum
fræðum sniðganga, þótt þau eigi að
vera þeim skyldukenning. Þegar tím-
inn var úti, dreifðist hópurinn, en yngri
kynslóðin lagði oft leið sína á kaffihús.
Þar gat að hlýða á nýstárlegar umræð-
ur og andvörp yfir snilli kennarans.
Um veturinn hófust umræður um það,
að nauðsynlegt væri að gefa þessa fyrir-
lestra Einars Olgeirssonar út; en hvern-
ig mátti það verða? Hann hafði þá
ekki skrifaða, og sagðist aldrei mega
vera að því að semja bók um þetta efni,
enda algjörlega ófær til þess!!! Hann
kvaðst einungis vilja benda okkur á að
leggja aukna rækt við íslenzkan menn-
ingararf, því að hann væri sannfærður
um, að verkalýðsstéttinni og alþýðu
manna væri fátt nauðsynlegra á vorum
tímum en gera baráttuarf íslenzkrar
þjóðarsögu að snörum þætti í sínu eig-
in lífi. Ef hann hefði flutt þessa fyrir-
lestra fyrir alþjóð í ríkisútvarpið, þá
hefðu þetta verið rök, en fundarsalur-
inn okkar rúmaði fáa, en við vorum
sannfærð um, að margir vildu hlýða.
Ritari var þá fenginn til þess að skrifa
erindin niður, en síðan hefur Einar
unnið úr þeim, og nú eru þau komin
út í bókarformi undir heitinu Ættasam-
félag og ríkisvald í þjóðveldi Islend-
inga. Ritið er eitt af kjörbókum í þriðja
bókaflokki Máls og menningar.
Höfuðgildi þessarar hókar felst í því,
að háskólagenginn, bókamenntafróður
maður, sem hefur áratugum saman
stundað þjóðfélagsvísindi og staðið í
fremstu röð verkalýðshreyfingarinnar,
beitir hér þekkingu sinni og lífsreynslu
við skýringar á því fyrirbrigði, sem við
nefnum íslenzka menningu eða íslenzk-
an menningararf. Þetta er eitt nýstár-
legasta rit, sem út hefur komið um þessi
efni í fjölmörg ár, og ég ætla mér ekki
þá dul að taka það til rækilegrar með-
ferðar í þessu greinarkorni.
I riti sínu rekur Einar þróun íslenzks
þjóðfélags fyrstu aldirnar og sýnir,
hvaða menningararf landnemamir
höfðu með sér yfir hafið. Fyrsti kaflinn
fjallar um baráttu germönsku ættsveita-
samfélaganna við rómverska yfirstétt-
arríkið og hvernig sú barátta endur-
speglast í hugmyndum og skáldskap.
Þar neytir Einar klassiskrar menntunar
sinnar, og honum svíður, að kappar ger-
manskra hetjusagna, varðveittra á ís-
landi, verða hornreka í heiminum fyrir
hetjum grfskra ættasamfélagsins „jafn-