Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Side 35

ÓLAFUK JÓHANN SIGURÐSSON
ur getur skilið hann til neinnar hlít-
ar. — Þess vegna er háð barátta fyrir
því, að höllin í skugganum verði að
veruleika, að draumarnir um sól og
vor megi rætast.“
Skuggarnir af bænum er hvergi
nærri gallalaus frumsmíð, en í þess-
ari sögu ómar strax sá tónn, sem er
grunntónninn í öllum verkum Olafs
Jóhanns: samúðin með þeim sem
bágast eiga í lífsbaráttunni og þráin
til betra lifs. Og þarna er einnig feg-
urð. Kaflinn Raddir vísar fram til
hinnar gullfallegu sögu Litbrigði
jarðarinnar.
Liggur vegurinn þangað? gerist í
Reykjavík og segir frá ungum manni,
atvinnulausum og févana, er reynir
árangurslítið að brjóta sér leið sem
rithöfundur. Hann neyðist tvívegis til
að selja sjálfblekung sinn fyrir mat.
Hann firrist ástmey sína, af því að
honum hrýs hugur við að stofna til
nýs lífs við þær aðstæður, sem hann
býr við. Hann yfirgefur það sem hon-
um er kærast til þess að vera einn um
að sigra eigin þjáningu — eða bíða
ósigur. „Hann grunaði ekki að þján-
ing hans var óaðgreinanleg frá þján-
ingum annarra, eins og aldan er óað-
greinanleg frá djúpinu. Og sá sem
herst gegn sjálfs sín böli, án þess að
berjast gegn böli annarra, vígir sig
glötuninni.“
Þessi saga sætti á sínum tíma all-
harðri gagnrýni, og líklega hefur sitt-
hvað í henni komið ónotalega við
suma. En þegar ég var að rifja hana
upp um daginn, varð mér hugsað til
annarrar sögu, sem kom út í vetur, ís-
oldar svörtu eftir Kristmann Guð-
mundsson. Hún er ekki skáldsaga.
Þar segir höfundur frá því, hvernig
það var fyrir ungt skáld að hefja rit-
höfundarferil á íslandi á öðrum og
þriðja tug þessarar aldar. Sú leið
reyndist honum ærið torsótt. Fráleitt
hefur verið girnilegra að hefja rithöf-
undarferil í Reykjavík á kreppuárun-
um eftir 1930 — og kannski er það
nógu torsótt enn.
Fjallið og draumurinn 1944 og
Vorköld jörð 1951 eru báðar sveita-
lífssögur, og er Vorköld jörð fram-
hald hinnar fyrri. í þessum sögum
tekur Ólafur í rauninni upp þráðinn
úr fyrstu skáldsögunni Skuggunum af
bænum. Fjallið og draumurinn er þó
að sjálfsögðu miklu viðameirisagaog
þroskaðri. Hún segir einnig frá fóstru
og fóstra. En hér er það góði fóstrinn
og góða fóstran og öll er sagan með
mildari blæ en hin fyrsta. Hún
streymir fram lygn og kyrr, lýsir fast-
mótuðu og kyrrlátu íslenzku sveita-
lííi, eins og það var í byrjun þessar-
ar aldar. 1 sögunni er þungur veru-
leikastraumur, en yfir svífur sveim-
hygli þjóðtrúarinnar. Útþrá fólksins
fær sína einu svölun í draumsýn þjóð-
trúarinnar — eða eins og Kristinn E.
Andrésson orðar það í bókmennta-
sögu sinni: „Andstæður verksins
speglast í hamingjudraumnum og
TÍMARIT MÁI.S OC MENNINCAR
369
24