Tímarit Máls og menningar - 01.12.1960, Síða 49

SKYNSEMI GEGN TILFINNINGU
við, „þar sem það jafngilti því að
hrapa niður í verkalýðsstéttina“. Fyr-
ir erfðir uppruna og uppeldi var
Zweig alla ævi án tengsla við verka-
lýðsstéttina og gat því ekki leitað
trausts þangað, þegar hans hámennt-
uðu millistétt var sópað af sviðinu í
bálviðri siðlauss nazisma. Verkalýðs-
stéttin var utan þeirrar dýrlegu ver-
aldar, sem var hans allur heimur fram
um þrítugs aldur. Að fyrri heimsstyrj-
öldinni lokinni virðist hann fyrst upp-
götva það suður á Italíu, að til er
fyrirbæri, sem heitir stéttarstyrjöld.
Hann varð sjálfur að rogast með
töskurnar sínar eftir götum Mílanó-
borgar, af því að það var allsherjar-
verkfall. Verkfallsbrjótur gaf honum
laumulega bendingu, tók hann og
töskurnar út í gondólinn sinn og flutti
hann eftir síkjunum að hótelinu.
Verkföll voru Zweig ekkert óþekkt
fyrirbæri. „Þetta var daglegt brauð í
Austurríki,“ segir hann. En þá fyrst
opnast augu Zweigs fyrir því, að þótt
friður væri fenginn milli þjóða, þá er
styrjöld enn háð á öðrum vettvangi,
þegar hann síðar þennan sama dag sá
hóp fasista, sem stukku ögrandi og
kyrjandi fasistasönginn sinn í gegn-
um hópa verkfallsmanna svo djarft,
að hönd varð ekki á þeim fest. Ekkert
sýnir skýrar fjarlægð Zweigs frá
verkalýðshreyfingunni og baráttu
hennar en sú yfirlýsing hans, að hann
hafði ekki hugmynd um það, þegar
í þrjá daga var barizt um verka-
mannahverfin í Vínarborg í febrúar
1933 og nazistarnir tóku þau með fall-
byssuskothríð, og þó var hann stadd-
ur í borginni þessa daga. Hann skilur
örlagaþunga þessarar baráttu. „Þetta
var í síðasta skipti sem evrópskt lýð-
ræði utan Spánar varði hendur sínar
gegn fasismanum,“ segir hann. En
hann „hafði ekki minnstu hugmynd
um þá (atburðina), meðan á þeim
stóð“.
í ljósi þessarar fjarlægðar Zweigs
írá meginafli framvindu mannlífsins,
verkalýðshreyfingunni, verður auð-
skildari uppgjöf hans gagnvart örlög-
um lífsins. Hið borgaralega tómlæti
gagnvart þeim hópi manna, sem stóð
sem grunnurinn að menningarlegri
reisn borgarastéttar Austurríkis, stóð
alla tíð sem múrveggur gegn því, að
hann síðar gæti sett traust sitt á stétt
þeirra, þegar allt um þvarr. Af sömu
ástæðu gat það ekki fyrir honum leg-
ið að öðlast traust á ríki verkalýðsins
í austurvegi. Þegar bjartast var í huga
hans að lokum heimsstyrjaldarinnar
fyrri og hann lifði í þeirri trú, „að
með þessum ófriði væri fyrirbærið
stríð úr sögunni um aldur og ævi“ og
hann hafði lýst trú sinni „á hina stór-
brotnu áætlun Wilsons“, þá lætur
hann það fljóta með, að „um þessar
mundir sáum við óljósan bjarma
leggja úr austri, því að þá stóðu þar
enn yfir hveitibrauðsdagar rússnesku
byltingarinnar og mannúðarhugsjón-
383