Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Síða 87

beinum rannsóknum tímabilsins og bók-
menntum þess, heldur þjónaði endurmatið
rómantíkinni en ekki veruleika miðalda.
Þrátt fyrir þetta átti rómantíkin sinn þátt
í því að vekja áhuga fyrir vissum verkum
Dantes og með Risorgimento, endurvakn-
ingu ítala og sjálfræðis- og sameiningar-
baráttu þeirra, hófst Dante til vegs. For-
sendur matsins skekktu á ýmsan veg mynd
verka Dantes, en þar með hófust rann-
sóknir á verkum hans og uppúr því það
söguskyn, sem byggir á fordómaleysi og
skilningi.
Nýtt söguskyn og ný miðaldasaga áttu
mestan þátt í að „opna“ mönnum verk
Dantes. Sá maður sem átti mestan hlut að
hinu nýja Dante-mati, var Benedetto Croce,
með bók sinni „La poesia di Dante“ sem
kom út 1921. Croce tók undir þá skoðun,
að Komedían væri mjög sundurleitt verk
og á köflum mjög f jarri því að vera skáld-
legt, enda þótt höfundurinn væri stórskáld.
Hann hélt því fram að verkið væri „guð-
fræðileg skáldsaga" og uppbyggð sem slík,
og að skáldskapurinn væri tjáningarformið
til þess að tjá pólitíska, siðferðilega og
persónulega skoðun höfundar síns. Croce
taldi að lesendur yrðu ætíð að minnast
þessa um leið og þeir nytu hins dýrlega
skáldskapar.
Skoðanir Dantes birtast í Kómedíunni oft
öndverðar trúarlegri byggingu verksins,
sem verður til þess að skáldið rekur sig
á kröfur hinnar trúarlegu dogmu, sem er
beinagrind verksins. Þessar skoðanir falla
að kenningum Croces um þá spennu, sem
sé ætíð í listaverki og skáldskap milli
hreins skáldskapar og uppbyggingar eða
grindar verksins sjálfs, sem er hverju lista-
verki nauðsyn til þess að það megi skiljast.
Síðan bók Croces kom út, hefur Dante
og rit hans orðið tilefni mikilla saman-
tekta og hafa þar eins og áður segir komið
til rannsóknir og skilningur á menningu
Umsagnir um bœkur
og hugsunarhætti miðalda. Sá skilningur
er forsenda rétts og fulls skilnings á Kóme-
díunni, það er sá skilningur, sem 14. aldar
höfundar, sem rituðu um Dante, votta í
ritum sínum. Það er þetta, sem hefur gerzt,
verk þeirra hafa orðið mönnum leiðar-
stjarna til rétts skilnings á verkum Dantes.
Sá skilningur glataðist meðal eftirkom-
enda þeirra, en er nú aftur fundinn.
Meðal annarra, sem áttu mikinn þátt í
að endurvekja áhuga manna á Dante voru
Hegel og De Sanctis, sem voru báðir á
vissan hátt vísirinn að frekari útlistunum
Croces. De Sanctis hélt fyrirlestra um
Dante í Napoli veturinn 1842—3 og í
Ziirich 1856. Hann taldi í fyrstu að Kóme-
dían væri pólitísk og trúarleg hugsjón á
táknmáli skáldskapar og áleit, að slík að-
ferð væri fráleit, síðar komst hann á þá
skoðun, að tilgangur Dantes væri að „sjá
mannlegt líf frá öðrum heimi“. Hvorug
þessara kenninga nægði honum til skiln-
ings á verkinu og hann tók það ráð að
rekja kveikjuna að verkinu til lífsreynslu
Dantes. Hann rakti hinar sálfræðilegu,
menningarlegu og sögulegu einingar, sem
urðu Dante kveikjan til sköpunar Kóme-
díunnar, sem hann kallaði „ljóð alheims-
ins: þar sem heimur guðs speglar raun-
veruleik mannheima, dæmir hann og tyft-
ar“. Kaflarnir um Dante í „Storia della
letteratura italiana“ eftir De Sanctis eru
enn þann dag í dag tímabærir til glöggv-
unar á æviskeiði Dantes og skilnings á
honum. Þótt áhrifin frá skynsemisstefn-
unni og rómantísk afstaða höfundar sjálfs
hamli fullum skilningi og mati á verkinu
sjálfu, þá er skilningur hans á pólitísku
lífi Dantes, útlegðinni og áhrifum hennar
á verk hans orðinn einn þáttur heimsbók-
menntasögunnar.
De Sanctis og Croce fara hvor sína leið
til skilnings á Dante, gerðin, „trúfræðileg
skáldsaga“ og kveikjan að henni, reynsla
77