Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Side 37

„I ttíninu heima“
frekar sem „dokumentaríska", sannsögulega frásögn en sem skáld-
skap. Það leikur heldur enginn vafi á því, að endurminningarnar frá
þessum bernsku- og æskuárum eru óvenju skýrar í huga hans. En
ef til vill er slík minnisgáfa eitt sérkenni sannra skálda; kannski væru
þau ekki skáld án hennar.
Það er engin furða þó tilvonandi skáldsagnahöfundur hafi frá
blautu barnsbeini lagt við hlustirnar og munað vel eftir orðatiltækj-
um manna. Þannig heyrir hann í bernsku tilsvar eftir kunnan
hrossakaupmann, „og hef munað síðan: ,Stór maður Jón bróðir
minn. Eg er stór líka‘ “ (T 48). Sömuleiðis hefur hann snemma þörf
fyrir að tjá sig í orðum, hvað sem það kostar. Hann horfir til dæmis
hugfanginn á „hve barkakýlið hreyfist fallega upp og niður“ á bónda
sem syngur bassa á söngskemmtun á heimilinu í Laxnesi. Drenginn
langar til „að segja eitthvað við svona mann í viðurkenníngarskyni,
og til að fá samband". En það vefst fyrir honum, þangað til að
maðurinn er að kveðja og „stíga yfir þröskuldinn“. Þá sér drengurinn
að „nú var annaðhvort að hrökkva eða stökkva, og kallaði á eftir
honurn" úr sæti sínu: „Hvernig líst þér á blikuna Kristján?" Höfund-
urinn gerir þessa athugasemd við atvikið: „Eg skil ekki enn þann
dag í dag hversvegna ég lagði þessa spurníngu fyrir manninn. Hvar
hafði ég yfirleitt veitt upp þetta undarlega orðtak?“ (T 68-69) En ef
til vill man hann sérstaklega vel eftir þessu af því hann fékk snuprur
fyrir framhleypnina. Ekki er heldur útilokað að fullorðna fólkið hafi
síðarmeir minnst á atvikið við hann. En hvernig sem því er varið
virðist það einkar „dokumentarískt".
Af vörum ömmu sinnar lærði barnið „athugasemdalaust fjöldann
allan af vísum sem lærðir málfræðíngar hafa ekki fundið botn í enn
þann dag í dag“, einsog þessa: „Leppadreingir háðu hopp / hupp-
muppara litu bupp / frægir reyndu skjómaskopp / skruppu til og
gáfust upp“ (T 43). Minnisgóðir lesendur muna kannski, að skáldið
hefur mörgum árum seinna notfært sér þessa vísu í Fegurð himins-
ins, þar sem hann lætur stúdent fara með hana við Ljósvíkinginn til
þess að skopast að honum. Halldór hefur frá upphafi haft næma
skynjun á orðsins list í öllum tilbrigðum hennar.
En þrátt fyrir allt sem í þessum bókum má flokka með „doku-
mentarisma" — og það er auðsjáanlega ekki lítið — bendir skáldið
sjálft okkur á hina hlið frásagnarinnar. I áhrifamikilli lýsingu á
155