Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Side 41

„I túninu heima“
hljóðfæri sem býr yfir tóni örlaganna./ . . . / Ekki orð var talað; þó
höfðum við einusinni verið vinir. Nú var hávetur og svarta-
skammdegi með skyldugum útsynníngum í Reykjavík. Einn morgun
nokkrum dögum seinna fréttist að lík Jóns Pálssonar frá Hlíð hefði
fundist sjórekið í Effersey (240H3).
Þannig lýkur þessari frásögn af fornvinunum tveim, og hefur
kannski fengið einkennilegan trega sinn og sannfæringarkraft úr
þeirri djúpu lífsreynslu sem í henni dylst. Henni lýkur í tákni
óbóunnar, „sem býr yfir tóni örlaganna". Sannsaga — og skáldsaga.
Frásagnarháttur og stíll
Söguna af sambandi þeirra Halldórs frá Laxnesi og Jóns frá Hlíð má
einnig sjá sem dæmi um byggingu og frásagnarhátt þessa bókaflokks
yfirleitt. Hún er nefnilega ekki sögð svo að segja í einu lagi. Það er
minnst á aðalatriði hennar á köflum. En inn á milli er sagt frá
kynnum höfundarins af öðrum mönnum og fjallað um meira eða
minna óskyld efni, sem koma við sögu hans á þessu æviskeiði.
Þannig blandast hér smátt og stórt, og skáldið er á stöðugri
hreyfingu milli endurminninga sinna. Hann rígheldur sér engan
veginn í það sem einu sinni var, tekur ekki hugtakið „til tvítugs"
alltof hátíðlega, heldur ferðast léttilega fram og aftur í tímanum.
Þegar roskinn maður minnist æskudaga sinna getur hann auðvitað
ekki losað sig við síðari reynslu. Það er vonlaust að reyna að
endurskapa fortíðina nákvæmlega einsog hún þá kom barninu eða
unglingnum fyrir sjónir. Enginn veit þetta betur en skáldsagnahöf-
undurinn Laxness, og hann notfærir sér líka óspart vitund sína um
eðli tímans að breyta öllu. Þátíð og nútíð fylgjast að, og varpa ljósi
hvor á aðra.
Eitt sérkenni þessa „essay roman“ er afstaða höfundarins til lesand-
ans. Formið er, að minnsta kosti á yfirborðinu, tiltölulega opið og
lausbeislað. Sagnamaðurinn minnir okkur ósjaldan á hlutverk sitt
sem slíkur. „Hef ég ekki einusinni fyr í þessu skrifi nefnt nafn Svönu“
(T 34); „Sagði ég ekki áðan“ (T 114); „Um daginn mintist ég á það
hér í textanum að ég hafi verið sendur suður tólf ára“ (T 209); „Eg hef
margimprað á að Túngulækurinn skar sundur Laxnestúnið“ (T 243);
159