Tímarit Máls og menningar - 01.05.1982, Side 46

Tímarit Máls og menningar
Það sem hér hefur verið tilfært um ömmu höfundarins kann að
virðast meinlausar skrýtlur um sérkennilega gamla konu. En í hans
augum á mannlegt eðli hennar og framkoma sér djúpar rætur í
ævagamalli menningu Islands. Hann segir frá síðasta fundi þeirra í
Laxnesi. Amma hans, á tíræðisaldri,
klæddi sig uppúr körinni og tók á móti mér í sæti sínu einsog Auður
djúpúðga þegar ég kom heim úr lángri utanlandsvist; hún skrafaði
við mig leingi dags svo mér leiddist ekki, með öðrum orðum
konverseraði mig einsog hirðkona, og var dáin um leið og ég var
farinn útúr húsinu.
Og hann bætir við þessum háfleygu orðum, þar sem amma hans
verður að tákni dulrænnar fortíðar: „Oft dvelst mér enn í dag við að
horfa á hina fátæklegu mynd af konunni, frá frumöld fótógrafíunnar
á Islandi, en undrast þetta andlit, sem hefur komið til mín framanúr
myrkri aldanna þar sem öll slys hafa orðið og alla ógæfu borið að
höndum.“(Ú 135)
Auðvitað mætum við líka föður Halldórs og móður á þessum
blöðum. En í kaflanum „Hjónin í Laxnesi" (T) er dregin upp mynd af
þeim báðum, og þá stundum vitnað í annarra manna ummæli til
staðfestingar. Um móður sína segir Laxness hér að „hún var með
öllu laus við tilfinníngasemi, líklega af því hvað hún var mikil
tilfinníngamanneskja“ (99). Hún hefur auðsjáanlega verið heldur
ómannblendin og kann ef til vill á yfirborðinu að hafa virst ögn
kaldlynd. En af viðmóti hennar gagnvart bágstöddu fólki segir
sonurinn þessa sögu:
Einusinni kom kona til móður minnar í vondu veðri að kvöldi dags
um hávetur meðan hún bjó ekkja í Laxnesi, og baðst gistíngar. Þessi
kona tók uppá að ala barn um nóttina. Konu þessa og barn hennar lét
móðir mín ekki frá sér fara fyren sumarið eftir, enda hefur kanski
ekki blasað mikið býlífi við þeirri konu. Þær urðu vinkonur ævi-
lángt. (99-100)
Manni dettur í hug svipað atriði í skáldsögunni um Brekkukot og sá
andi sem ríkir í því húsi — sjálfsögð hjálpsemi gagnvart náunganum,
en fáorð, fjarri „oftjáníngartímum einsog okkar“ (T 116).
Þáttur um foreldra skáldsins endar á því að segja frá atviki í veislu
164