Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Page 21
Hannes Pétursson
Sjöföld en þó samein stjarna
i
Svo segir í nýlegri handbók á íslenzku, að Sjöstirnið (Pleiades) sé
stjörnuþyrping í Nautsmerki og án vafa þekktast allra stjörnuþyrp-
inga himinhvelsins; þar sjá flestir 6 eða 7 stjörnur berum augum,
með afburðasjón má greina 12 — 14, en þær eru þó miklu fleiri. „Á
ljósmyndum sjást um 120 stjörnur á svæði, sem er 2° í þvermál á
himninum . . .“ Þess er getið í bókinni, að þvermál Sjöstirnis sé 15
ljósár og fjarlægð frá Jörðu nálægt 400 ljósárum. Til samanburðar,
þá eru ca. 8 ljósmínútur milli sólar og Jarðar.
Talið er að mannlegt auga sjái ekki stjörnuskin sem hefur verið
meira en 700 ár á leiðinni heiman frá sér í geimnum hingað til Jarðar.
Það er: Elskendur nú, árið 1982, greina í hæsta lagi — séu þeir að
horfa til stjarnanna — geisla sem lögðu af stað út í geiminn á síðustu
hérvistardögum Sturlu Þórðarsonar. Aftur á móti getur að lesa í
þekktu kvöldljóði:
Nú afhjúpast ljósin um alstirndan himinvöllinn
unz endalaus geimurinn skín,
og vegmóðir geislar hans, sumir jafn-fornir og fjöllin
fljúga til mín og þín.
Sjöhundruð ára gömul fjöll eru ekki forn, öðru nær, þau eru ung;
meira að segja er leitun að svo ungum fjöllum.
II
Sjöstirni, Sjöstjarna, Sjöstjörnur, Sæfarastjörnur. „Þær eru sæfara-
stjörnur" segir í goðafræði, „því með uppgöngu þeirra hefst sá tími
árs, sem hagstæður er til sjóferða, en þegar þær síga í æginn, þá
koma stormar og rigningar og verða farmenn þá að halda kyrru
fyrir.“ Ennfremur segir, að þessar stjörnur hafi verið minni háttar
gyðjur upphaflega og heitið ýmsum nöfnum; ein þeirra Alcýóne,
515