Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Blaðsíða 107

leyti sjálfstæður gagnvart vitundinni og
vill því næst sýna frammá stöðu vitund-
arinnar innan hinnar hlutverulegu
heildar.'1
Samkvæmt kenningu Sartres er þessi
hugsunarháttur Brynjólfs ofur skiljan-
legur og í fullu samræmi við venjulegan
hugsunarhátt manna. Vanabundin hugs-
un okkar ræðst af því að vitundin beinist
fyrst og síðast að því sem er ekki hún
sjálf, hún beinist að veru hlutanna eða
hlutveruleikanum. Hlutveruleikinn er
þannig gefinn vitundinni sem hið varan-
1) Rétt er að taka fram að ég nota orðin
.hlutveruleg heild' eða ,hlutveruleiki' í nokk-
uð öðrum skilningi en Brynjólfur gerir í sín-
um ritum. Eg nota það um veruleika sem er í
sjálfu sér óháður veruleika mannlegrar vit-
undar, en Brynjólfur notar orðið .hlutveru-
leiki' (eða .hlutvera') sem hugtak um þann
veruleika sem við gerum að viðfangi þekking-
ar. Samkvæmt þessu myndi Brynjólfur frem-
ur tala um veruleikann sjálfan þar sem ég tala
um hlutveruleika. Er það í samræmi við þá
kenningu Brynjólfs að hugvera og hlutvera
séu tvö horf sama veruleika og að tvískipting-
in í veruleikahugtakinu ráðist eingöngu af því
hvernig við hugsum, en ekki af því hvernig
veruleikinn sjálfur sé. — Þessi kenning Brynj-
ólfs breytir engu um það að hann leggur
hugmyndina um sjálfstæðan veruleika eða al-
tæka veru — óháða mannlegri vitund — til
grundvallar og ætlar sér að skilja veruleika
vitundarinnar innan þeirrar heildar.
Rökfærsla mín hér á eftir miðar að því einu
að andæfa þessari grunnforsendu — um leið
og hún gerir okkur kleift að andæfa grunn-
forsendu Sartres. Fyrir mér vakir að sýna
með hvaða hætti þessum tveimur heimspeki-
kenningum lýstur saman sem ósættanlegum
andstæðum og hvernig megi leysa þennan
djúpstæða ágreining frá mínum bæjardyrum
séð. Það segir sig sjálft að frá sjónarmiðum
Sartres og Brynjólfs horfir málið öðruvísi
við.
Umsagnir um bœkur
lega en í sjálfu sér órteda viðfang hennar
og fyrir henni eru allir skapaðir hlutir
aðeins þættir í þessum fyrirfram gefna
veruleika. Og þá einnig sú vera sem veit
af heiminum, þ. e. a. s. mennirnir, við
sjálf. Vitundin ætlar þannig öllu stað í
heiminum og einnig sjálfri sér. En það er
hennar „ómögulegi möguleiki", því að
eðli vitundarinnar er aðeins það að
uppgötva heiminn. Vitundin er ekki
partur af heiminum. Að dómi Sartres
höfum við raunar búið okkur til
ímyndaða veru sem sameinar veru hlut-
anna og veru vitundarinnar, þ. e. a. s.
hugmyndina um almáttugan guð. Sú
hugmynd er mótsögn í sjálfri sér, segir
Sartre, því henni er ætlað að sætta hið
ósættanlega. En þráin eftir þessari veru,
þráin eftir að vera almáttugur guð er
innbyggð í vitundina sem sífellt leitast
við að sameinast hlutveruleikanum í við-
leitni sinni við að afhjúpa hann.
Höfum við ekki þar með að vissu
marki skýrt heimspeki Brynjólfs og jafn-
vel hrakið meginforsendu hennar í ljósi
kenningar Sartres um hina tvo
grundvallarveruhætti og afstæði hlutver-
unnar til veru vitundarinnar? Er ekki
veikleiki þessarar heimspeki sá að leggja
hlutveru til grundvallar og lenda þess
vegna í óleysanlegum vandamálum með
vitundina?
Nú kynni einhver að halda að þessu
megi svara með því einu að benda á að
einmitt þetta sama geti Sartre ekki skýrt,
þ. e. a. s. hvernig vitund er til komin í
veruleikanum. En þessi andmæli eiga
ekki við um kenningu Sartres. Henni er
ekki ætlað að gefa skýringu á þessu vegna
þess að vitundin sem slík er óræð rétt
eins og hlutveruleikinn sjálfur er úr
tengslum við vitundina. Spurningar á
borð við þá hvernig hlutveruleikinn sé
sem einangrað fyrirbæri eða hvernig
601