Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Síða 94

Tímarit Máls og menningar
ófarnaður í sögunni stafar af hugmyndafari, verðmæta- og manngildismati
sem viðgengst allt í kringum okkur og er í einhverjum verulegum mæli
okkar eigið, þó að við vitum um leið að það sé rangt. Sagan upprætir og
afplánar þar með sök sem við finnum hjá sjálfum okkur.
Aftur á móti er engin von til þess að Martin Beck geti afplánað upp á sitt
eindæmi sök lögreglunnar, hvað þá upprætt hið samfélagslega mein sem
sökinni veldur í Maður uppi á þaki. Þar virðist saga og þar með sálskýring
hins eiginlega sakamanns, Nymans lögreglufulltrúa, eiga að standa með
myndrænu eða táknlegu móti fyrir óleysanlega mótsögn í samfélagsháttun-
um sjálfum. Orsök hins illa er að endingu skilgreind og sök lýst á hendur
ómannlegu samfélagi sögunnar. Engu líkara en um leið sé hin raunsæislega
frásagnaraðferð og form sakamálasögu að bresta utan af því sem hún vildi
sagt hafa.
I næstu sögu, Luktar dyr, er sögulausnin orðin einkamál söguhetjanna.
Þótt Martin Beck ráði gátuna um „morð fyrir luktum dyrum“ ná ekki lög og
réttur fram að ganga í máli morðingjans; hann er á hinn bóginn sakfelldur
fyrir rán og morð sem hann er alsaklaus af. Bankaránsmálin eru rakinn farsi
og réttarfarið tómur skrípaleikur í sögunni. Jafnharðan verður að vísu
ráðning gátunnar til að opna fyrir Martin Beck luktar dyr hans eigin
sjálfsvitundar. Þetta gerist í og með kynnum og vinfengi þeirra Rheu
Nielsen, og ástir þeirra helgast alveg frá byrjun af sama ósjálfráða innsæi
hvors í annars hug og áður auðkenndi samband og samvinnu þeirra
Kollbergs, hugar og hjarta í lögregluhópnum; hún hefur allan sama næm-
leika og skarpskyggni til að bera í einkalífinu og þeir njóta saman í starfi
sínu. Og með Rheu á Martin Beck fyrst að verða sannur maður, heill og
óskiptur í lífi og starfi.
Það verður æ gleggra í síðustu sögunum hverri af annarri að eiginlegir
andstæðingar söguhetjanna, lögregluhópsins í Sögu um glæp, eru þeirra
eigin yfirboðarar, æðstu yfirmenn lögreglunnar sjálfrar; og að baki þeirra
þjóðfélagið sjálft og þess æðstu valdsmenn. Lögregluríkið hefur smám-
saman verið að leiðast í ljós í $ögunni, en lýsing þess skýrist til hlítar frá og
með tilkomu Malms deildarstjóra í Pólis pólís. Það auðkennist fyrst og síðast
af vankunnáttu og vanhæfni sinni sem leiðir til látlausra vandræða í sögun-
um; samtímis lýsir sagan með vaxandi andúð, vandlætingu hinni daglegu
löggæslu úti um götur og torg og óbreyttu liði lögreglunnar. I Polismórdar-
en mega söguhetjurnar standa í ströngu að afstýra því að alsaklaus maður,
ákærður af blöðunum, dæmdur af almenningi, verði sakfelldur fyrir morðið
í sögunni; þetta er vel að merkja Folke Bengtsson, morðingi Róseönnu í
fyrstu sögu í flokknum.
Það er ekki að ástæðulausu að hann kemur á ný til sögunnar. Augljóslega
588