Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Blaðsíða 125

mig sem hann hafði lesið brot úr í
dagblaðsdómi og haldið að væri níð-
kvæði um sig. (Mm 313)
Af fyrrnefndri ákvörðun ætti að leiða að
svona sögum væri sleppt og einnig kafla
eins og þeim um Einar Benediktsson,
sem allt í einu er fjallað um undir eigin
nafni, senílt gamalmenni. Þrátt fyrir
þessa galla er líklegt að komandi kyn-
slóðir njóti bókanna óhindrað sem
skáldverks, enda er í þeim meiri skáld-
skapur en við eigum að venjast í endur-
minningum.
Annars konar glöp af sama toga eru
spakvitrar alhæfingar í byrjun sumra
kafla sem sumar spilla verulega fyrir.
Gott dæmi er upphafið á Jólaglaðningi
sem annars er frábær kafli um frjálst
framtak Jakobs við að útvega systkinum
sínum jólagafir:
Jólahátíðin nálgaðist með árvissu
umstangi, höfuðhátíð alþýðlegrar
efnishyggju, arfgengt og löghelgað
þrælkunarskeið allra húsmæðra og
flestra kvenna. Margar gengu þær
undir okið með hátíðleik og eftir-
væntingu í trausti þess að undur
jólanna gerðist og þær uppskæru
umbun ævilangrar undirgefni, þol-
gæðis og strits — (Mm 87)
Svona fyndist mér ætti að strika út.
Munurinn á bókunum tveim í bygg-
ingu er talsverður. Undir kalstjörnu
hefst á fæðingu drengsins og endar á
dauða móður hans. Sagan er römmuð
inn af þessum tveim stórviðburðum, og
þótt allt þar á milli lúti lögmálum endur-
minninga umfram skáldsögu finnst
lesanda eftir á eins og allt hnígi að þess-
um lyktum. Tónn Kalstjörnunnar er
undrun uppgötvunarinnar og lífshásk-
Umsagnir um bœkur
ans, allt er nýtt í augum drengsins,
minningabjarmarnir tengjast oftast ein-
hverju sem hann kemst að, finnur, gerir í
fyrsta sinn.
Möskvarnir eru dapurlegri bók,
blandin kergju hálfvaxins stráks sem
ekki er um að láta uppi tilfinningar
sínar, ekki einu sinni núna eftir öll þessi
ár. Af þessu virðist hún sundurlausari,
eins og ómarkvissari, það er bara þróun
og reynsla Jakobs sem bindur hana sam-
an. Stundum er eins og höfundur vilji
láta Ragnar, bróður Jakobs, verða eins
konar bindiefni í sögunni og nota dauða
hans í lokin til að ítreka að Jakobi séu
allar bjargir bannaðar í umhverfi sínu.
Ragnar verður aldrei nógu sterk persóna
til að valda hlutverkinu, en tilfinninguna
fær lesandi samt sem áður. Það er ekkert
í þessu ömurlega umhverfi sem eflir
samstöðu meðal fólksins þar og getur
veitt greindum dreng lífsfyllingu.
Utangarðsböm
Ncistinn sem kveikir strax í lesendum
þessara bóka er hinn ögrandi demón
sem ekki vill láta sitja á sér lengur og
leikur undir í bókunum báðum. En efni
þeirra, uppvaxtarsaga öreigabarns í
Reykjavík á kreppu- og hernámsárum,
er það sem heldur eldinum við í lesend-
um. I þeim er að finna takmarkalausan
efnivið um líf og kjör lágstéttarfólks og
utangarðsfólks í samfélaginu til að hugsa
um og vinna með. Persónufjöldi er
mikill og meðal þess fólks manneskjur
sem mætti skrifa langar ritgerðir um
þótt það verði ekki gert hér, t. d. Jakobs
nánustu.
Sagan sem Sigurður segir er nöturleg,
og hann býr okkur undir hana strax á
titilsíðu fyrri bókar á eftirminnilegan
hátt með samnefndu ljóði Þorsteins frá
Hamri úr Lifandi manna landi. Sigurður
619