Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
Undantekningin sannar regluna sem gildir í næstu sögum í flokknum.
Sakamaðurinn í Löggan sem hló var dæmigerður einkaframtaksmaður og
hreppti sem slíkur makleg málagjöld. í Brunahíllinn sem týndist eru smá-
menni þau sem ónæði valda í samfélagi sögunnar, og sumpart falla á sjálfs
sín bragði en komast sumpart undir mannahendur, allir sem einn handbendi
annarra og miklu meiriháttar sakamanna; að sögubaki hillir undir fjölþjóð-
leg stórfyrirtæki, nútímalega rekstrarhætti í ránum og morðum. Morðing-
inn í Pólís pólís er að sínu leyti líka leiksoppur kringumstæðna sem verða
honum um megn. Rannsókn morðmálsins í sögunni beinist í þetta sinn
umfram allt að því að afhjúpa samhengið að baki málsatvika, sýna fram á
félagslega og fjárhagslega spillingu sem afsakar, ef hún ekki réttlætir,
verknað morðingjans. Það er ekkert persónulegt eða einstaklingsbundið við
orsakir glæpsins, hann stafar af efnahagslegu misrétti, kúgun og ofbeldi sem
gert hefur ævi sakamannsins óbærilega, lagt líf hans í rúst löngu áður en
hann vinnur vígið. Eiginlegir sökudólgar eru fjárplógsmenn þeir sem aka
saman auði á kostnað þessa lítilmagna og annarra hans líka, en standa uppi
lausir allra mála að sögulokum; langt úr seilingu lögreglunnar. Samt sem
áður er allt jafn löglaust, siðferði og einkalíf, fjárreiður og atvinnurekstur
hinna eiginlegu sakamanna, yfirstéttar í sögunni. Heimur hennar er rotinn í
gegn.
Engu breytir þótt einn arðræningi sé lagður að velli: með dauða hans nær
ekki réttlæti og ekki einu sinni hefnd fram að ganga. Merkið stendur þótt
maðurinn falli. Og Martin Beck og félögum hans er hægt og hægt að verða
það ljóst að þeim er aldeilis ekki ætlað nema afnema bráðustu auðkenni
sjúkdómsins sem samfélag þeirra er haldið, síður en svo að grafast fyrir,
hvað þá uppræta meinið sjálft. Lög og réttur ná ekki yfir þá sem ósköpum
valda í sögunum.
í Madur uppi á þaki er aftur sagt frá hefnd lítilmagna sem orðið hefur
fyrir ómannlegum rangindum. En í þetta sinn er það lögreglan sjálf sem
veldur ósköpum; sjúki maðurinn sem í byrjun sögu er slátrað, eins og á
blóðvelli væri, er sjálfur upphafsmaður alls ófarnaðar í sögunni. Og dæmi
hans á ekki að vera neitt einsdæmi; Nyman lögreglufulltrúi sem myrtur var
hafði orðið sá sem hann var í ævilöngu starfi sínu í sænsku lögreglunni. I
einkalífinu var hann allur annar maður, og hélt því raunar strengilega
aðgreindu frá starfi sínu; þar breyttist hinn hversdagsgæfi heimilisfaðir í
ófreskju í mannsmynd. Eins og dr Jekyll og mr Hyde. Nú er lýst upptökum
og orsök sjúkdómsins sem brýst út í athæfi mannsins á þakinu. Og skýring
atburða í sögunni felst ekki lengur í fjárhagslegu misferli né þá heldur
efnahagslegu misrétti; undirræturnar eru siðferðislegar og um síðir póli-
582