Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
breytilegum áhugamálum, þörfum og hagsmunum á meðal lesenda á hverj-
um tíma; eftir tísku og tíðaranda.
Þótt ýmsar undantekningar séu til er það vitanlega ekki nema sáralítill
hluti af öllum þessum bókum sem nýtur neins snefils af bókmenntalegu áliti
né viðurkenningar sem skáldskapur væri; þvert á móti eru afþreyingar- og
skemmtibókmenntirnar einatt orðlagðar sem andstæða hins góða skáld-
skapar. Þótt stöku sinnum virðist mjótt á mununum, um einstakar bækur
og höfunda, á milli skáld- og skemmtibókmennta, er í orði og verki,
almenningsáliti og að opinberu mati heilt djúp staðfest á milli þeirra sem
vörutegunda á menningarmarkaði. Enda hygg ég að það sé bábilja, þótt hún
heyrist stundum, að skemmtibókmenntirnar komi með einhverju móti í
staðinn fyrir eða séu jafnvel að útrýma fyrir sér annarskonar og betri
bókmenntum. Aftur á móti bætast þær við þær bókmenntir sem fyrir voru
og hinar viðurkenndu skáldbókmenntir samtímis sér, sumpart á meðal
hinna sömu lesenda, en sumpart á meðal lesenda sem ella læsu engar bækur
og félagshópa sem áður fyrr áttu lítinn eða alls engan aðgang að bókum og
bókmenntum. Það er enganveginn sjálfsagt mál að skemmtibókmenntir hafi
sama takmark og tilætlun, þykist gera lesanda sínum neitt hið sama gagn
sem okkar mikilsvirtu skáldbókmenntir gera. Hitt er aftur á móti auðvitað
að með breyttum menningarástæðum og þjóðfélagsháttum að öðru leyti
breytist einnig hlutverk, gildi bóka og bókmennta frá því sem áður var.
Skemmtibókmenntirnar eru á meðal þeirra lífsgæða sem almenningi bjóðast
í neyslusamfélagi okkar daga. Og að endingu mest undir lesanda sjálfum
komið hvaða mat hann gerir sér úr þeim.
2
Hvað er sakamálasaga og hvernig greinist hún frá öðrum skáldsögum?
Hvað skilur á milli skáldbókmennta og skemmtibókmennta, hvað eiga
skemmtibókmenntir okkar tíma líkt og skylt við sagnaskemmtun fyrri alda?
Þetta eru auðvitað meiri mál en svo að unnt sé að fara út í þau hér. En allir
vita hvað sakamálasaga er: saga um glæp, sem jafnan er morð eða manndráp,
aðdraganda og uppljóstrun hans og afdrif glæpamannsins. Sakamálasaga
byrjar með morði og lýkur með uppljóstrun þess og yfirleitt kemur þá fram
um leið refsing á morðingjanum.
Að vísu vitum við lesendur þeirra líka að það eru ekki efnisatriði eins og
þessi sem skera úr og gera sögu að sakamálasögu. Engum dettur í hug í
neinni alvöru að kalla skáldrit eins og til dæmis Odipús kóng, Gísla sögu
Súrssonar, Hamlet, Glæp og refsingu, eða Svartfugl eftir Gunnar Gunnars-
son, sakamálasögur í þessum skilningi og leggja þar með höfunda þeirra að
574