Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Blaðsíða 97

Eins og á vígvelli
skemmtibókmenntir: að semja úr efniviði veruleika einskonar andheim
handa okkur að gleyma okkur við hann. I vísri vitund þess að heimur
sögunnar sé ekki okkar heimur eins og hann er. Skemmtibókmenntir eru
eftir eðli sínu andraunsæjar bókmenntir. I Sögu um glæp kann það að vera
eftirtektarverðast hversu náin líking verður, þar sem best lætur, með heimi
sögunnar og raunheimi lesandans, hvernig margvíslegt hugmyndaefni og
hugmyndatíska beint úr samtíð sagnanna er þar tekið til þessara nota og
heimfært frásagnarheimi, frásagnarformi sakamálasögu með sama skáldlega
vandlæti og til er ætlast af hinum virtu og viðteknu skáldbókmenntum. Það
er einatt mjótt á mununum með skáld- og skemmtibókmenntunum. Og list
sagnanna verður vitanlega ekki greind nema gerð sé grein fyrir málfari,
málsköpun þeirra; þar er upphaf og endir þeirrar hversdagsljósu veruleika-
líkingar sem ber uppi allar bestu sögurnar.
Vera má að með Sögu um glæp hafi Sjöwall og Wahlöö samið nýja
formúlu fyrir slíkri sögu: hinni samfélagslegu sakamálasögu þar sem allt böl
verður rakið til félagslegra og pólitískra róta. Areiðanlega hefur líka slík
heimsýn í sögu komið og kemur mætavel heim við algengan skoðunarhátt á
meðal lesenda á tíma sögunnar. Og skemmtibókmenntir verða aldrei mark-
verðar fyrir neitt það sem þær hafa sjálfar fram að færa, frá eigin brjósti —
heldur hitt sem lesendur finna í þeim, og vinsældir og útbreiðsla þeirra votta
að fundist hefur. Þá koma aðrir á eftir og slíta út úr hverri nýrri formúlu.
Hvað um það: þær sögur sem best takast sem skemmtisögur verða
jafnharðan bestu skáldsögurnar í flokknum. Þetta held ég að séu nokkrar
sögurnar um hann miðjan þar sem hin nýja formúla er að verða til, enn ekki
orðin að föstu frásagnarmóti, klisju. Asamt með spennu sjálfra atburðanna,
öllu sínu raunsæi í umhverfislýsingu og persónugerð, mynda þær og miðla
lesanda með sér einhverskonar spennu eða streitu milli formgerðar og
frásagnarefnis, þess sem þær vildu sagt hafa og í raun er unnt að segja í
sögunum. Nokkrar þessar sögur eru einhverjar allra bestu sakamálasögur á
seinni árum. Því er líka sá frami sem Saga um glæp hefur fengið á
alþjóðlegum markaði skemmtibókmennta, meðal vandlátra lesenda saka-
málasagna, allur vel fenginn og verðskuldaður.
Grein þessi er að stofni til erindi, flutt á bókmenntakynningu Máls og
menningar í október 1981, þar sem Maj Sjöwall var gestur félagsins; það er
hér verulega aukið frá því sem þar var flutt.
Roman om ett brott, Saga um glæp kom út sem hér segir á sænsku og í íslenskri
þýðingu. Þráinn Bertelsson þýddi þrjár fyrstu sögurnar; Ólafur Jónsson fimm þær
næstu; tvær eru enn óþýddar:
Roseanna, 1965: Mordið á ferjunni, 1977.
591
L