Tímarit Máls og menningar - 01.11.1982, Blaðsíða 96

Tímarit Mdls og menningar
starfið hefur miðlað þeim. Yfirburðir þeirra eru umfram allt í því fólgnir að
þeir eru orðnir færir um að sjá í gegnum hið sjúka samfélagskerfi sem öllu
böli veldur í sögunni. Þar skilst lesandinn um síðir við þau Martin Beck og
Rheu, Kollberg og hans góðu konu, Gun, og með þeim aðra hina réttlátu í
sögunni: þau sem allt skilja, vita og geta betur en annað fólk í heimi hennar.
Og án þeirra mundi heimurinn vissulega kafna í sinni eigin illsku.
En hvað er það sem þau sjá? Þau sjá manndindilinn Malm deildarstjóra;
yfirboðara hans, ríkislögreglustjóra, dinglandi eins og apa í gardínu; Bull-
dozer saksóknara Olsson á stanslausu ani eftir bankaræningjum sem hann
getur þó aldrei höndlað; og um síðir forsætisráðherrann sem skotinn var í
Terroristerna og leit út eins og rotta. Og þau sjá Rebekku Lind með sam-
lífræna gulrót í lófanum og verjanda sinn, Prump lögfræðing upp á arminn,
líkt eins og afturgöngu úr sögu eftir Dickens. Þá hafa greiðst í sundur
andstæðurnar sem mynda og miðla spennu hinna fyrri sagna; vígvöllur ills
og góðs orðinn að leikvelli stílfærðrar heimsádeilu. Og heimur sögunnar
rúmar ekki lengur ígildi neinnar raunverulegrar hættu, lífsháska í heimi
lesandans sjálfs. Sem verður að vera í sakamálasögu.
I heimi farsans er allt svo einfalt. Þegar illskan hefur verið skilgreind sem
heimska er hún aðallega orðin hlægileg og áreiðanlega með öllu óskaðleg.
Allt má færa til betri vegar, ef skynsemi fær að ráða, með einni saman
umbyltingu hinna meinvænu samfélagshátta.
5
Að vísu kemur þessi niðurstaða allskostar heim við íhaldsamt eðli
skemmtibókmennta og sakamálasögunnar sem bókmenntagreinar.
Samfélag hinna réttlátu, lögregluhópurinn í Sögu um glæp stendur að
lokum fyrir það sem gefa má lífi gildi, mannlega skynsemi og tilfinningalíf í
ómannlegum heimi. Það má út af fyrir sig einu gilda hvort Sjöwall og
Wahlöö hafa „rétt“ eða „rangt“ fyrir sér: hvort samfélag okkar sem sögurnar
lesum getur í einhverjum skilningi kallast „ómannlegt“. En hlálegt til þess að
vita að bakvið boðskap þann um mannúðlegan sósíalisma, sem með góðum
vilja má lesa sig til í sögunni, skuli jafnharðan mega greina nánast stalínska
flokkshugmynd, ef reynt væri að leggja út hina pólitísku merkingu hennar.
Sögurnar sjálfar verða hvorki betri né verri fyrir það. Auðvitað má hafa
bæði gagn og gaman af Sjöwall og Wahlöö, rétt eins og að sínu leyti Ian
Fleming og Mickey Spillane, án þess að tileinka sér, hvað þá gera að sinni að
sögu lokinni, hina íhaldsömu „hugmyndafræði" þeirra.
Enda má hún einu gilda. Að endingu hefur Saga um glæp, hver saga fyrir
sig sama takmark og tilætlun og aðrar sakamálasögur, og raunar allar
590