Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Blaðsíða 10

Tímarit Máls og menningar
þegnskylduvinnu við þau störf sem óvinsælust eru. Kreditkort eru í stað
peninga og fá allir jafnmikið af þeim. Jafnréttisuppeldi og gott skipulag
leiðir til þess að græðgi og valdafíkn er horfin, en einskonar öldungaráð
góðviljaðra manna ræður þeirri skipan í stöður sem þörf er á (einhverjir eru
sem sagt „jafnari en aðrir“). Bók Bellamy er einhver hin einlægasta trúar-
játning á tækniundur og skynsemi, og sjálfur mun hann hafa litið á sýn sína
sem andstæðu við misferli þess kapítalisma sem hann þekkti og taldi stefna í
voða upphaflegum kristilegum bandarískum lýðræðishugsjónum. Bretinn
William Morris gaf tveim árum síðar út „Fréttir frá Staðleysu" (News from
Nowhere), sem tekur undir við Bellamy um leið og sagan andmælir
tæknitrú hans. Nokkrir vinir eru að skeggræða um framtíðina, einn þeirra
fellur í svefn og sér fyrir sér England 200 árunt síðar, þá er bylting löngu um
garð gengin og sósíalismi með blóma. Peningar eru afnumdir, hver fram-
leiðir eftir áhuga sínum og neytir eftir þörfum. Ekki er vel ljóst hver
ákveður þarfirnar né heldur hvernig menn hafa komið sér saman um að
framleiða aðeins það nauðsynlega. Þessi framtíðardraumur er um leið
fegrun einfalds lífs handverksmanna og bænda á fyrri tíð, því William
Morris var þesskonar sósíalisti sem fannst kapítalisminn ekki aðeins dlur
heldur og forljótur og vélar hans óvinir allra lista og mannlegs virðuleika
yfir höfuð. Hjá honum sjást merki um þau umskipti, sem verða mjög af-
drifarík fyrir staðleysubókmenntir, að tæknin er ekki endilega talin blessun.
En mannlegri skynsemi og uppeldi til jafnaðar er áfram treyst til að bæta úr
því.
II
Of margt býr í manninum.
Dostoévskí
Sameignarfyrirkomulag er nokkuð föst hrygglengja í staðleysubók-
menntum sem og trú á að það leiði fram kosti mannsins, sjálfa náttúru hans
óspillta. Eins og nærri má geta komu snemma fram efasemdir um þetta
samhengi. Um svipað leyti og Platón er að útlista fyrir Aþenumönnum á
fjórðu öld fyrir Krist ágæti síns heimspekilega sameignarfélags setti Aristo-
fanes saman háðsleikinn Ekklesiazusai, „Konur á þjóðfundi“. Þar koma
konur með list og vél á kvennaveldi í stað spillts og ónýts karlaveldis og
foringi kvennanna, Praxagóra, skipar svo fyrir að héðan í frá skuli allir eiga
allt saman, líka ástina. Verður mikið uppistand í Aþenu út af þessu, sumir
bera eigur sínar á torg en aðrir stinga þeim undan og svo fer allt í loft upp
þegar ung kona og fögur og kerlingaskrukkur gera allar jafnréttistilkall til
fagurs sveins og girnilegs.
240