Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Page 20

Tímarit Máls og menningar
stöðugt yfir þá innrætingu um leið og það er móttökutæki sem fylgist með
öllu sem gerist í íbúðunum. Auk þess eru njósnavélar um allt á götum og
strætum, makar njósna um maka, börn eru alin upp til að njósna um
foreldra sína. Kynlíf lýtur ströngum reglum og á helst ekki að iðkast —
kynhvötin er svo virkjuð í hatri á andstæðingnum í Eurasíu en þó einkum á
hinum dularfulla Goldstein, flokks- og föðurlandssvikara, sem ku vera ein-
hversstaðar í felum og eiga sér stuðningsmenn. Þeir sem gerast sekir um
ranga gjörð eða hugsun eru teknir af Hugsalöggunni, píndir og plagaðir þar
til þeir hafa afklæðst persónuleikanum, síðan er þeim útrýmt eða þeir sendir
í fangabúðir. I þessum heimi lifir Winston Smith, starfsmaður Sannleiks-
ráðuneytisins, sem hefur það verkefni að falsa fortíðina, breyta bókum og
blaðagreinum eftir þörfum dagsins til að Stóri Bróðir og Flokkurinn hafi
alltaf rétt fyrir sér, til að óvinur í stríði sýnist alltaf sá sami (en er á víxl
Eurasía og Austur-Asía) og til að enginn viti lengur hvað áður gerðist. For-
tíðin er ekki lengur til. Winston kynnist Júlíu, þau brjóta ástarbannið, setja
sig í samband við O’Brien sem þau halda að sé í leynifélagi Goldsteins.
Hann er hinsvegar einn af postulum hins illa valds og pyndingameistari, sem
kreistir sálina og ástina úr Winston og Júlíu þar til ekkert er eftir nema ást á
Stóra Bróður.
I umfjöllun um „1984“ er oftast lögð á það þung áhersla að Sovétríki
Stalíns séu höfuðfyrirmynd Oceaníu. Það er ekki nema eðlilegt. Stóri
Bróðir er vitanlega eftirmynd hins alvitra leiðtoga úr Grúsíu. Goldstein er
náskyldur Trotskí. Játningarnar sem leynilögreglan NKVD píndi upp úr
fórnarlömbum hreinsananna miklu 1935—1938 eru augljós fyrirmynd þeirr-
ar meðferðar sem Winston Smith fær hjá Hugsalögreglunni. Lýsingin á því
hvernig fjandmaður í gær verður bandamaður í dag og öfugt á sér beina
fyrirmynd í því, hvernig hið fasíska skrýmsli Hitler breyttist í „leiðtoga
þýsku þjóðarinnar“ á forsíðum Prövdu eftir griðasáttmálann við Þýskaland
1939. Nasisminn á líka drjúgan part af Oceaníu — einkum er sefsjúk dýrk-
unin á Stóra Bróður og heiftarleg hópsefjun Hatursvikunnar engu öðru
líkari en flokkshátíðum Hitlers í Núrnberg.
Hitt er svo ljóst, að Orwell taldi verk sitt hafa breiðari skírskotun en til
ríkja Hitlers og Stalíns. Hann taldi sig bera fram viðvörun sem ætti allstaðar
við, í þeim heimi sem hann lifði sá hann margvíslegar og misjafnlega langt
fram gengnar hneigðir til alræðis og fylgir þeim á leiðarenda í skáldsögunni.
I svari til bandarísks verklýðsleiðtoga, sem hafði áhyggjur af því hve „1984“
var vel tekið í hægriblöðunum segir hann þann 10. júní 1949:14^
Nýútkomin skáldsaga mín er EKKI hugsuð sem árás á sósíalismann eða
breska Verkamannaflokkinn (sem ég styð), heldur sýnir hún rangsnúning sem
250