Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Síða 44

Tímarit Máls og menningar
einhverju marki, að margar þarfir mannsins hafa verið vanræktar og að
ótrúlega miklu efni, þekkingu og starfsorku hefur verið kastað á glæ í því
skyni að fullnægja duttlungum og gerviþörfum. Vísindin þarfnast því
skýrrar og gagnrýninnar sjálfsvitundar og nýrrar mannúðarstefnu.
III
Fræðilega séð er meginvandinn við að móta slíka nýja stefnu sá að renna
stoðum undir þá staðhæfingu að siðferðilegar viðmiðanir hennar séu al-
gildar.
Hægt er að setja fram þrjár skynsemisreglur sem sýna að þetta er réttmæt
staðhæfing.
I fyrsta lagi sýnir saga heimspeki og menningar að fremstu hugsuðir eru
að mestu sammála um tiltekin grundvallarverðmæti eins og frelsi og jafn-
rétti, frið og félagslegt réttlæti, sannleika og fegurð. Þetta er í sjálfu sér engin
sönnun, en það er vísbending um að tiltekin viðmið mannlegs lífs séu algild.
í öðru lagi setur gagnrýnin heimspekileg mannfræði fram kenningu um
manninn, eðlislæga hæfileika hans og eiginlegar þarfir, sem gerir okkur
kleift að draga ályktanir um mannleg verðmæti og mikilvægi þeirra. Þessi
kenning er greinilega ekki bara vísbending heldur einnig viðmidun um
verðmæti. Vísbendingin felst, til dæmis, í fræðilegum rökstuðningi fyrir
þeirri skoðun að ákveðnir hæfileikar (svo sem til að nota tákn og tjá sig,
leysa ný vandamál og þroska með sér sjálfsvitund) búi í öllum mönnum, að
þeir fái að njóta sín við hagstæð skilyrði á tilteknu þroskaskeiði og að þeir
geti farið í súginn ef slík skilyrði eru ekki fyrir hendi. Viðmiðunin felst í því
að tekin er afstaða til þess hvaða hæfileikar séu manninum eðlislægir og að
gerður er greinarmunur á eiginlegum og óeiginlegum þörfum. Algildi
þessarar viðmiðunar fengist staðfest ef hægt væri að sýna fram á að allir
eðlilega þroskaðir einstaklingar hafi í raun sams konar tilfinningalegar þarfir
og óskir jafnt á tilteknum úrslitastundum tilverunnar, s. s. við ástvinamissi
og í þjáningu, sem almennt í félagsstarfi eða ástarsambandi svo dæmi séu
tekin.
I þriðja lagi hefur mannúðarsálfræði komist að niðurstöðu um algild
mannleg verðmæti í ljósi rannsókna á heilbrigðu og sjálfstæðu fólki. Inn-
takið í aðferðafræðinni er að hægt sé að skilgreina heilbrigði útfrá hátterni
án þess að nota sértæk, fræðileg hugtök. Abraham Maslow skilgreinir „heil-
brigðan, sjálfstæðan einstakling" með eftirfarandi eiginleikum sem lýst er
útfrá reynslu: hann er heilsteyptur persónuleiki með þroskað raunveru-
leikaskyn, hann er opinn fyrir nýrri reynslu, ræktar sjálfræði sitt og
sköpunargáfu, hefur örugga sjálfskennd, tekur hlutlægar ákvarðanir, hefur
274