Tímarit Máls og menningar - 01.06.1984, Síða 113

Mabur orbanna
voru líka ógrynni af fiðrildum, hjartardýrum og jafnvel gazellum. I dag er
allt horfið. Náttúran hefur aldrei upplifað þvílíkan harmleik, mennirnir ekki
heldur. En ég álít að harmleikurinn sé ekki örlög okkar. Það er hægt að
komast fram úr forlögunum, og það reyni ég að gera í bókum mínum. Ég er
rithöfundur sem læri af reynslunni, og eftir því sem ég næ betur valdi á
ritlist minni, finn ég að það sem koma skal er form sem sameinar gríska
forlagatrúararfinn og nútíma harmleikinn um firringuna.
I sídustu sögu ybar sem þýdd hefur verið á frónsku: Ef þeir deyða högg-
orminn, er söguhetjan unga, Hassan, neyddur af sínu fólki til að drepa
móður sína svo heiðri fjölskyldunnar verði hjargað. Er þetta lofgjörð um
hefndina ?
Nei, þetta er bók um samviskubitið, eða öllu heldur um samviskuleysið.
Hinn vestræni heimur er alltaf að tala um samviskubitið, en hversu margir
morðingjar ganga ekki lausir og eiga bíla, hús og börn? Það eru til morðingj-
ar sem undirbúa þriðju heimsstyrjöldina, en það aftrar engum frá því að lifa
því allir gleyma. I lok bókarinnar er Hassan ríkur maður, hann á marga
traktora, lifir þægilegu lífi, hann hefur gleymt glæpnum sem hann framdi.
Hassan er eins og allir aðrir, hann er eins og ég og þú, við megum ekki
blekkja sjálf okkur. Hassan, það er nútímamaðurinn án samviskubits, hann
hefur drepið móður sína, uppruna sinn og þannig að vissu leyti gert út af við
minni sitt. Ég tek bölsýnasta raunveruleika fram yfir prúðbúna lygi. Ef
paradísin verður ekki til nema úr lygum, þá kýs ég heldur helvíti raunveru-
leikans.
Sama hugmyndin gengur sem rauður þráður gegnum allar skáldsögur
yðar, sú að þér horfið upp á endalok þúsund ára gamallar menningar sem
týnir sálu sinni í óbeislaðri iðnvteðingu. Hvernig er hægt að sætta arf þess
liðna og nútímann?
Með því að byggja brú á milli þeirra. Besta leiðin til að horfast í augu við
framtíðina er að vita vel hvaðan maður kemur. Þjóð sem missir minnið er
deyjandi þjóð. Maðurinn er samsafn, eins og náttúran, á sama hátt og talað
er um samsafn auðæfa. Tökum sem dæmi þetta hérað í Tyrklandi. Það er
hluti af mannkyninu, staður þar sem orðið hafa til óteljandi ævintýri. Sagan
líður ekki hjá eins og vatn sem rennur yfir marmara. Hún skilur eftir setlag.
Og maðurinn er gerður úr þessum setlögum. Sagan öll getur þannig litið út
eins og jarðskorpa sem á hafa sest mismunandi setlög. Sagan, og þar af
leiðandi tíminn. Tíminn er yfirborð sem setlögin hafa safnast saman á.
Tíminn, það er ekki sól sem rís og sest, ekki þessi afstæði og flýjandi tími,
tíminn, það er þetta samsafn minninga, reynslu, atburða og breytinga.
Sorgarleikur okkar tíma er að svona tímaskynjun er ekki tekin gild leng-
ur.
343