Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Síða 44

sýnt að Skarðverjar rétt eins og Oddaverjar
og Haukdælir gátu rakið ættir til Síðu-
Halls.
Vafalaust hefur það öðrum þræði verið
skyldleikinn við Haukdæli sem kom Þórði
til að skrifa sérstakan þátt um þá og skeyta
inn í íslendinga sögu en í lok þáttarins er
nefnt að móðurmóðir hans hafi verið systir
Gissurar jarls. í Haukdœla þætti eru ættir
þeirra raktar allt frá landnámsmanninum
Ketilbimi Ketilssyni á Mosfelli en ættartal-
an frá Halli Teitssy ni í Haukadal er hliðstæð
niðjatölunum í ættartölubálki Sturlungu og
mun þaðan runnin (Pétur Sigurðsson 24-
31). Annars hefur höfundurinn einkum ætl-
að með þættinum að draga fram hlut
Haukdæla í samsteypuritinu og gera þá
verðugri andstæðinga Sturlunga. Ýmsar
viðbætur hans í samsteypunni sýna að hann
vildi auka við sögu Gissurar jarls og jafnvel
árétta að besti kosturinn eftir innanlands-
ófrið Sturlungaaldar hafi verið jarldæmi
undir hans stjórn (Úlfar Bragason, 1991).
Með því að rekja ættir sínar til landnáms-
manna braut Sturlunguhöfundur í bága við
fordæmið sem Sturla gaf honum í ættar-
tölubálknum. Um leið bar hann vitni þeirri
nauðsyn íslenskra forystumanna að treysta
sig í sessi eftir átök Sturlungaaldar og sýndi
enn frekar en Sturla að höfðingjar höfðu
lært af erlendum valdsmönnum að tengja
áhrif sín og eignir ætterni. Þórður Narfason
batt ætt sína svo kirfilega við Skarð á
Skarðströnd að hún hefur setið jörðina allar
götur síðan.
Þótt Sturlunga færi ekki sönnur á að
höfðingjar á 13. öld hafi reist völd sín á
langfeðgatali sýnir ættartölubálkurinn fulla
viðleitni í þá átt. Langfeðgatöl höfðingja-
ætta, sem annars staðar eru varðveitt, draga
úr öllum efa í þessu efni. Ættarmetnaðurinn
kemur auk þess fram í viðaukum höfundar
Sturlungu. Á sama tíma og höfðingjamir
skiptu landinu á milli sín í áhrifasvæði og
helguðu sér óðul fóru þeir að nota sérstök
nöfn um ættir sínar og gera ráð fyrir að
ákveðnir eiginleikar erfðust innan þeirra.
Sturla Þórðarson gerði Staðarhól að kjör-
býli sínu og völd vill hann hafa í sveitum
við botn Breiðafjarðar og jafnvel suður um
Borgarfjörð. Hann var ekki borinn til arfs
af því hann var fæddur utan hjónabands. í
orði og verki varð hann þó ef til vill mestur
Sturlungurinn. Með ættartölur og rím að
leiðarljósi festi hann sigra og ósigra ættar
sinnar á bókfell og harmaði hvernig ætt-
ingjar sínir hefðu spilað úr völdum sínum
og hvernig aðrar ættir hefðu troðið á rétti
þeirra. En þótt Sturla sjái valdabaráttuna á
13. öld fyrir sér á svipaðan hátt og höfundar
íslendingasagna og felli hana í sama mót og
þeir gerðu í sögum sínum (Úlfar Bragason,
1986: 37-83) er engu síður ljóst að ættar-
hyggjan er önnur hjá honum en menn gerðu
ráð fyrir að verið hefði á söguöld. Sturla ber
takmarkalausa virðingu fyrir föður sínum
og frá honum fær hann nafn, eign og þjóð-
félagsstöðu í arf (Ciklamini 212-219) og
rétt eins og faðir hans leiddi hann til arfs vill
hann tryggja stöðu sonar síns.
Höfðingjarnir höfðu lært af að umgangast
Noregskonunga og hirðmenn þeirra og
vom famir að líta á sig sem arftaka ætt-
bundinna valda. Göfugur uppruni var ein
helsta röksemd þeirra fyrir auknum völd-
um. Ættarmetnaður höfðingjanna þróaðist
loks svo að þeir vildu eignast langfeðgatal
sitt allt frá Adam. Með því sótti feðraveldið
sér stuðning í kristna trú (sbr. Spiegel 51-
52). Ættarhyggjan í Sturlungu ber vitni um
hugsunarhátt íslenskra höfðingja á 13. öld.
Ættartölumar hafa haft þjóðfélagslegu og
34
TMM 1993:1