Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 64

stendur hann ráðvilltur andspænis ótömd-
um hæfileikum sínum. Hið raunverulega
skáld er ævilangt í senn flaumósa og ráð-
villt við efnistökin og innan ritmálsins. Hin-
ir sem skrifa öruggir óbjagaðan texta eru
venjulega aðeins rithöfundar, höfundar sem
skrifa þokkalegan og réttan texta séð frá
sjónarhóli reglnanna og vanans, hjúanna
sem sitja að völdum í öllum samfélögum
þótt uppreisnin gegn þeim sitji stöðugt um
öryggi þeirra á vinstri og hægri hönd.
Byrjandinn hefur venjulega enga hug-
mynd um það að flestar „villur hans“ er sá
vottur af uppreisn sem sérhver hæfileika-
rikur höfundur stundar fremur af eðlisávís-
un en listrænni hemaðarlist gegn ríg-
bundnum hefðum tungunnar og frásagnar-
mátans. Hann grunar ekki að innan tung-
unnar og á milli heilans og hins frjálsa vilja
ríkir byltingarástand, endalaust stríð þar
sem hann verður jafnan að láta undan í
lokin, annaðhvort vegna sjálfsgagnrýni,
hlýðni við reglur og lærdóm sem hann hefur
fengið í arf eða sem ítroðslu frá skólakerf-
inu og leiðir hann fyrr eða síðar aftur á
hefðbundna vegi eða hann er neyddur tíl
þess af útgefanda sínum og þeim sem lesa
prófarkir og gagnrýnendum. Raunveruleg-
ur og góður höfundur er alltaf í uppreisnar-
ham í leit að frelsi frá hinu ritaða og
hefðbundna tungumáli en að sínum per-
sónulega tjáningarmáta og tungutaki, þótt
hann vití að hvort tveggja er aðeins til í
litlum mæli miðað við þjóðtunguna alla og
hefðbundnar venjur landsmanna við að tala
um veðrið, segja frá verkjum í skrokknum
og lýsa yfir andúð á því hvað sumir geti
leyft sér margt en aðrir ekki í anda jafn-
réttiskröfu öfundsýkinnar.
Undan engu svíður jafn sárt í móðurmáls-
kvikunni og þegar í umsögn um bók stendur
að höfundurinn „hafi ekki vald á málinu“.
Þótt aldrei sé þess getið hvað sé að hafa vald
og á hvaða sviði málsins hann hafi það ekki,
en það er kannski ekki á öðru en því sem er
ritað á bækur eða er kennt í skólum, tungu
sem kemur frá öðrum stað í samfélaginu en
móðurinni og tungutaki hennar eða skáld-
skaparmálinu sjálfu. í raun og veru er með
þessu aðeins átt við það að höfundurinn hafi
ekki tileinkað sér í öllu hið opinbera og
viðurkennda, lærða tungumál yfirstéttanna,
vegna þess að hann sem persónulegur mál-
heimur reyndi að finna hæf orð í ætt við
eigin tílfinningar og er þess vegna ef til vill
í uppreisn gegn því. Flest skáld vilja vera
sín eigin móðir á sviði tungumálsins í upp-
hafi ritsmíðar þegar þeir skrifa frumraun
sína, en smám saman á meðan textinn „er í
vinnslu" eða farið er yfir hann og hann
endurritaður, á meðan hann færist hægt ffá
uppkasti til fullgerðs máls verður hann
þægur og endar því miður fremur sem hent-
ugt verkefni í stfla fyrir nemendur í skóla
en sem bókmenntaverk. Þetta gerist þótt
höfundamir hafi í fyrstu ætlað að laða fram
það leynda mál sem fellur aðeins að gerð
hvers skáldverks fyrir sig og á heima á
flökti í kjama þeirra sjálfra eða í kvikunni
þar sem hvatalíf listarinnar býr.
Ég minnist enn hræðslunnar, jafnvel
skelfingar yfir að hafa í texta fyrstu verka
minna snert ósjálfrátt eitthvað sem stóð svo
nærri sjálfum mér að það hafði verið vitinu
alveg hulið. Hún var ekki aðeins ótti við
mitt eigið djúp, heldur líka hræðsla við að
textínn ætti einhverja stoð eða fyrirmynd í
veruleikanum, að hann væri sprottinn frá
nákomnum ættingjum, umhverfinu, föður
og móður sem mundu þekkja eða bera
kennsl á sig (það hefði mér þótt vera lágstíg
listarinnar að sækja á jafn nákomin mið) og
54
TMM 1993:1