Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Page 104

þessa þjóð af svefni“, „hristi upp í þessu liði“.
Sá frásagnarmáti sem hann iðki komi fullkom-
lega til móts við það sem „þjóðin vill“, hún vilji
skondnar sögur til að tísta yfir á jólanótt, leggja
svo frá sér að lestri loknum með ánægjusmjatti
yfir hve vel hann „nái“ nú þessum eða hinum.
Reyndar hefur fagurfræði Einars eins og hann
setur hana fram í viðtölum og pistlum kynt
undir þessu viðhorfi. Hann er þar óspar á orð
sem hafa forskeytið „saga-“: sagnalist, sagna-
meistari, sagnagleði, sögueyja, og finnst mörg-
um vera hálf staðið bragð af þessum orðum,
sérstaklega þar sem oft fljóta önnur með þeim
eins og „við“ eða „íslenskt" eða „þjóðin“. Það
virðist því á stundum sem það sé eitthvað sérís-
lenskt við það að segja sögur sem fjalla um
„frásagnarverða" atburði og sérkennilegar per-
sónur, sögur sem eru vel sagðar, það er að segja
hnyttnar og þannig gerðar að þær halda athygli
lesanda/áheyranda með meðölum sínum. Auð-
veldlega má rökstyðja þetta viðhorf en það er
einnig auðvelt að spyija: er eitthvað sjálfgefið í
frásagnarlistinni, er fyrirfram gefið hvernig
sögur eru sagðar? Kannski hefur einhverntíma
einhver trúað að svo væri en líklegast var stór-
um hluta þeirrar vissu eytt þegar evrópskir og
amerískir höfundar (við skulum heldur ekki
gleyma Joyce) tóku á sjötta áratugnum að þoka
burt þeirri sálgæddu vitund sem virðist tala út
úr textanum og setja einskonar málvísindalegt
sjálf í staðinn sem segir frá með því að tala um
þær aðgerðir sem eru nauðsynlegar til þess að
hægt sé að segja frá eða lætur ströng lögmál eða
innbyggða rökvísi tungumálsins ráða skipulagi
textans. Mikið hefur síðan gerst og margt verið
skrafað um það hvort vitund okkar um þessa
róttæku möguleika sagnalistar og skrifta fylli
höfundaog lesendurtómi eða frelsistilfinningu,
hvort allt sé búið eða eitthvað sé aðeins rétt að
byija. Það skal allt látið liggja á milli hluta hér
en minnt á að öll hugsun um sögu og sagnalist
hefur orðið erfiðari og flóknari fyrir vikið. Sá
skilningur á frásögn og eðli hennar sem kemur
svo oft fram hjá Einari leiðir það hinsvegar af
sér í sinni öfgafyllstu mynd að skáldverk sem
bera fyrrgreind einkenni eru útilokuð frá sög-
unni, það sé vart hægt að telja sögur þeirra
Michels Butors, Raymonds Coovers, Thomas-
ar Bemhards eða Philipps Sollers sögur heldur
eitthvað allt annað. Eg er að vísu alls ekki viss
um að Einar hugsi á þann hátt og undirstrika að
ég á hér aðeins við þá ályktun sem má draga af
fyrrgreindri skoðun sé hún tekin alvarlega, því
ef hún er tekin alvarlega væri auðvelt að gagn-
rýna hana, ekki á nótum einhverrar poppsál-
fræði um hvað það sé sem þjóðin vilji og hvað
hún hugsi, heldur á grundvelli þess að við sjáum
að landamæri frásagnarlistarinnar eru óljós og
að hún felst ekki síst í þeim möguleikum sem
þetta ástand býður upp á, hve langt megi teygja
hana frá hinni hefðbundu bóksögu, svo ekki sé
talað um munnlega ffásögn.
Form
Hitt er svo annað mál að ég held alls ekki að
sagnalistin sem slík sé það sem skiptir öllu máli
í skáldsögunni Heimskra manna ráð, því þótt
„sagnagleðin" sé mikil þá er það ekki hún í
sjálfu sér sem gerir bókina athyglisverða heldur
hvemig henni er beitt til að knýja áfram hugsun
um manngildi og hugsjónir, skáldskap og vem-
leika, auð og fátækt. í verkinu er kjami sem
virðist standa nær höfundi en í fyrri skáldsögum
hans, kjarni sem gerir það að verkum að sögum-
ar sem veltast hér áfram hver á fætur annarri fá
á sig sterkara mót en ella og upp af þeim rís
heilleg en nöturleg mynd af þremurkynslóðum;
fíflaskap þeirra og hetjulund sem oft er ekki svo
gott að greina í sundur.
Þetta er fjölskyldusaga, það form skáldsög-
unnar sem Einari virðist tamast en fjölskyldan
frá Lækjarbakka, sem hér er komin til skjalanna
er engu að síður nokkuð frábmgðin þeirri sem
við kynntumst í Eyjabókunum, heimur hennar
ekki takmarkaður við braggahverfi heldur er
hann opinn og víður. Um leið er hún stéttarlega
miklu breiðari, persónumar eru af öllum stigum
þjóðfélagsins og sagt er frá þremur kynslóðum:
aldamótafólkinu þeim Solveigu og Bárði Killi-
94
TMM 1993:1