Tímarit Máls og menningar - 01.03.1993, Síða 121

var í laginu alveg einsog
Norður-Ameríka og ég hugs-
aði: er hún þá svona lítil
og bara vatn og ég búinn
að ganga svona lengi en
samt ekki farið að birta
og hvar er djúpa hafið
I því kallaði dimm rödd
frá rafstöðinni:
„Land er vatn
og vatn er land!“
Hér er fundin heil heimsálfa í einum polli og
sömuleiðis komið til skila þeirri hugsun að
heimsmynd okkar er öll á floti og kannski ekki
föst jörð undir fótum þar sem við ætlum; niður-
lagsorðin eru álíka stríðnisleg og lokaorðin sem
Keats lét gríska vasann mæla í frægum óði (Ode
on a Grecian Um); „Beauty is truth, truth beau-
ty“.
Annað síðasta ljóð bókarinnar hefur að yrkis-
efni þá ásýnd heimsins sem blasir við okkur í
æsku en dofnar eftir því sem árin líða og við
glötum smám saman ferskleika hinnar bemsku
skynjunar (sbr. Thoreau); „Þá voru steinar mun
/ stærri en núna og / grasið enn grænna / og j urtir
allar / litsterkari.“ í ljóðinu segist mælandinn
endurheimta þessa fersku skynjun síðar á æv-
inni (að því er virðist með ástinni eða þá endur-
nýjuðum kynnum af bemskunni) svo að „. . .
klettamir bergmála / vögguvísur". Þetta er fal-
lega ort en efnið er þó allt annað en nýstárlegt
— allt frá dögum Wordsworths hafa skáld ort
eftirminnileg kvæði um það að glata hinni
fersku skynjun æskunnar — en Gyrðir bjargar
þessu með titlinum sem er háíronískur: Grænn
varstu, Urðardalur. Hann gerir m.ö.o. góðlátlegt
grín að þessari fortíðardýrkun sinni með tilvís-
un í alþekkta velska skáldsögu og í íslensku
skapanornina Urði, sem réð liðnu tíðinni
(jafnvel má líka lesa urðar-dalur, þ.e. Grænn
varstu, grýtti dalur!).
Að missa, deyja, dreyma
Þetta er eitt af mörgum ljóðum í bókinni um
missi ýmiss konar. Ort em hófstillt en sárs-
aukafull ljóð um viðskilnað við ástvini, um það
að missa aðra og jafnvel tapa sjálfum sér um
stund, og þá er stutt yfir í missinn mesta, dauð-
ann. Stundum fara þessi yrkisefni öll saman
eins og í Astarljóði þar sem ljóðmælanda langar
til að stökkva fram af kletti og „draga þig með
mér í / fallinu, ekki er ég / nú betri en það.“ En
dauðinn er þó kannski ekki sá mikli missir sem
maður skyldi ætla því að í ljóðheimi bókarinnar
er hann ekki alger dauði heldur eins konar
draumsvefn. Þannig er grafin snæugla ekki
dauð úr öllum æðum heldur sefur hún í trékassa
sem merktur er „JARÐHÚS" (Hvíld); rætt er
um að hægt sé að breyta „ ... dauðans kistu / í
ferðakoffort" (í glugga); á legsteina er ritað
„SOFÐU / OG ÞÚ / MUNT / VAKA“ (Skila-
boð) o.s.frv. í þessari rökkurveröld er dauðinn
sem sé svefn þar sem skilningarvitin vaka hálf-
vegis eins og í draumi enda þarf maður að gæta
þess að setja upp rétta tegund af gleraugum
þegar maður leggst til hinstu hvílu, ef marka má
lokaljóð bókarinnar (Löngun);
Ég vil sofna
lengsta svefninum
með náttblindugleraugun í rökkri,
með mosastein íyrir svæftl
Þessi afstaða til dauðans er skyld viðhorfum í
fyrri prósaverkum Gyrðis eins og Svefiihjólinu
og Heykvísl og gúmmískóm, og ennfremur er
annars konar missir áberandi í Bréjbátarigning-
unni', en hér er úrvinnsla þessara yrkisefna per-
sónulegri og innilegri, það er sem skáldið reyni
á sjálfu sér það sem persónur þess fengu að
reyna fyrrum. Það hleypir dauðanum að sér,
reynir að ftnna fyrir nálægð hans og líft þeirra
sem liðnir eru með því að binda það allt í
skynjanlegar myndir eins og mold og myrkur,
svefn og draum. Enda þótt Gyrðir sveigi þessa
nýju einlægni undir listrænan aga eins og hans
er von og vísa þá er útkoman engu að síður
III
TMM 1993:1