Tímarit Máls og menningar - 01.09.1996, Blaðsíða 129

unnar sem orka frelsandi á lesandann.
En nær væri að segja að sjálfsveran í
textanum sé enn í mótun, að hún sé enn
óorðin. Það opna í textanum er ekki að
brjóta neitt niður heldur er fremur með
því sýnt að samþætting ólíkra afla í heil-
steypta, og þar með ef tO vill kúgandi,
einingu er aldrei endanleg, né er hún
eitthvað gefið. Festa einstaklingsins er
aldrei annað en sjónarhorn á veruleik-
ann sem ekki á sér neina verufræðilega
tryggingu. Sjálfsveran er aldrei fullkom-
lega „fyrir hendi“. Þær ráðgátur sem
þessi „staðleysa“ merkingarinnar elur af
sér skýrist eilítið þegar litið er nánar á
„skilningsleysið" í sögunum.
Skilningslömun
I sögunni „Þreyta“ segir frá manni sem
á í erfiðleikum með að vakna. Konan
hans kemur og vekur hann. Hann sofnar
aftur og dreymir draum um vígamann
og þrjá turna umkringda gróð-
urslungnu síki sem hann syndir yfir en
kominn á bakkann andspænis fellur
hann fyrir öxi berserksins. Hann vaknar
úfinn og önugur og án þess að af honum
sé létt drunganum. Hann sofnar aftur
en: „Þegar hann vaknaði aftur var hann
einn í húsinu. Hann kallaði, en fékk ekk-
ert svar“ (bls. 63).
I þessari sögu eru notuð fjölmörg
boð sem undirstrika feigðargruninn.
Konan minnist á að maðurinn, Ár-
mann, liggi líkt og í líkkistustellingum,
draumurinn er ónotalegur og ógnandi
og minnst er á mosa sem vex inni í
gömlum Land-Rover bílum en þegar
upp er staðið þá er það ekki feigðin sem
er það óhugnanlegasta við söguna. Það er
fremur skilningsleysið á þreytunni sem
vekur upp óhugnaðinn. ,Af hverju ertu
svona þreyttur Ármann?“ spyr konan og
maðurinn getur ekki svarað henni. Kon-
an reynir að skýra þetta orðleysi á þann
veg að maðurinn sé svo dulur: ,,„Þú ert
svo dulur, að þó sjálfur andskotinn
kæmi í heimsókn til þín, þá segðirðu
engum frá því, ekki einusinni mér,“
sagði hún og brosti“ (63). En lesandinn
trúir henni ekki. Orðleysi Ármanns um
það sem bærist innra með honum sting-
ur í stúf við drauminn sem veitir lesanda
takmarkaðan en þó mikilvægan aðgang
að hugsunum hans. Sjónarhorn kon-
unnar og sjónarhorn draumsins birta
tvær ólíkar myndir af þessu ástandi hans
þó svo að hvorug túlki að endingu þreyt-
una til fulls. Spor verða sýnileg, það fara
fram samræður, en hvorki samræðurnar
né táknin virðast fela í sér lykilinn að
ástandi mannsins. Það má ef til vill túlka
það sem einskonar aðdraganda dauðans
eða þá sem dauðann sjálfan — maður-
inn er að deyja án þess að vita það — en
fyrst og síðast er þreytan manninum
sjálfum óskiljanleg. Táknin sem búa í
honum sjálfum og lýsa ástandi hans
verða ekki skihn. Þau eru of yfirgengileg
til að hægt sé að skilja þau. Sjálfsveran
uppgötvar að tákn hennar eru ekki tákn
heldur efni í tákn sem enn á effir að
finna. Þegar Ármann vaknar að nýju er
eins og hann vakni og sé einn í heimin-
um. Að það sé ekkert að vakna til nema
hann sjálfur og vitund hans.
Þessi vandræði táknalestursins eru
ekki síður áhrifamikil í öðrum sögum
bókarinnar. Svo nokkur dæmi séu nefnd
þá eru sögurnar „Frá morgni til kvölds",
„Gamlar kvöldvökur", „Ferðasaga“,
„Handaskil" og „Jarðgöngin“ hver um
sig áhrifamikil dæmi um hvernig full-
komið ráðleysi lesandans andspænis
textanum opnar mikilvægan skilning á
eðli þess að skilja ekki. Sögurnar hafa
ekki fólginn í sér neinn brennipunkt þar
sem ólíkir þræðir koma saman og varpa
ljósi á merkingu þeirra en í þeim er hug-
myndinni um ímyndaða heild heldur
TMM 1996:3
127