Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Page 20

GUÐMUNDUR ANDRl THORSSON
harmi fólks eftir ástvini, heldur langar mig einvörðungu að vekja hér athygli
á því hvernig áherslan virðist smám saman vera að færast frá því samfélags-
lega til hins persónulega. Því þetta eru einkaleg skrif, nánast trúnaðarbréf sem
þjóðinni allri er veittur aðgangur að. Ekki virðist jafn mikið lagt upp úr því og
áður að gefa viðkomandi einstaklingi samfélagslega sæmd og lítið er dvalið við
skerf til samfélagsins - opinbert líf persónunnar - en meira íjallað um kosti
persónuleikans, hlýju, ást, umhyggju; hér er persónuleg þakkarskuld tjáð. Að-
alatriðið er kannski þetta: Hinn látni er ekki lengur í forgrunni heldur hefur sá
sem skrifar tekið sér þar stöðu, og markmið greinarinnar er ekki lengur að
veita lífi hins látna vit og merkingu heldur að útmála tilfinningar þess sem rit-
ar. Markmiðið er ekki að skapa orðstír- markmiðið og lykilorðið er tjáning.
Eldri skólinn í minningargreinaskrifum einkennist af reglufestu og
ströngum lögmálum um æskileg og rétt hlutföll ævisögu, samfélagssögu og
persónulegra minninga um viðkomandi sem yfirleitt er mjög haldið í skefj-
um. í rauninni eru þessar greinar eins og ritaðar af ósýnilegri stofnun, og þær
útheimta nokkurt vald á þessari tegund orðræðu. Þær eru ópersónulegar og
eins og ritaðar að ofan, eins og ritaðar af samfélaginu sjálfu. Þær eru ritaðar
eins og skáldsögur. Þetta samfélag er horfið í nýju minningargreinunum.
Hinn nýi skóli í minningargreinagerð vitnar um einhverja grundvallar-
breytingu á viðhorfi fólks til texta, grundvallarbreytingu í orðræðu samfé-
lagsins um sjálft sig.
Og þar með: einhver grundvallarbreyting er að verða á íslenskum bók-
menntum.
í ferðabók sinni um lönd Islams, Among the Believers segir indversk/
trínídadíski höfúndurinn V.S. Naipaul frá því er hann kemur til þorps eins á
Jövu í fylgd með ungu ljóðskáldi sem ættaður er úr þessu þorpi. Þeir finna að
máli móður skáldsins sem lætur í ljós áhyggjur af syni sínum sem enn hefúr
ekki fest ráð sitt þótt orðinn sé tuttugu og átta ára gamall. En er hún ekki á
laun stolt af því að þú sért skáld? spyr Naipaul unga manninn, sem svarar:
Hún hefur ekki einu sinni hugmynd um hvað það er að vera skáld. Og sam-
ferðamaður þarlendur bætir við: Það væri aðeins ein leið til að koma móður
hans í skilning um þetta og það væri með því að gefa til kynna að hann sé
skáld í klassískri hefð. En það væri endaleysa. Hún myndi telja slíkt óhugs-
andi.
Naipaul kemst þarna sem sé að raun um að fyrir móður skáldsins er ljóð-
list nokkuð sem búið er að skrifa, er gefið, eins og guðspjöll eru; það er ekki
hægt að bæta þar neinu við.
Þegar ég las þetta þá flaug mér einhvern veginn í hug að ég gæti hugsanlega
verið að lesa hér um íslensk mæðgin og hef ekki losnað við þann þanka síðan.
18
www.mm.is
TMM 1999:2