Tímarit Máls og menningar - 01.06.1999, Síða 150

RITDÓMAR
ósannaðar sakir og fjórum árum síðar
kom Jón Hreggviðsson til landsins með
hæstaréttarstefnu í morðmáli sínu. Ekk-
ert var gert í málinu og hann bjó nú óá-
reittur í námunda við Sigurð sem sjálfur
hafði dæmt hann til dauða. Gekk sá
orðrómur að samist hefði um að Jón
birti ekki stefnuna og fengi að vera í
friði“ (bls. 215-216). Hvaðamorðmál og
hvers konar hæstaréttarstefha? Lesand-
inn er litlu nær. Þegar næst er minnst á
þetta mál (bls. 257-258), eru sömu
upplýsingar endurteknar með litlum
viðbótum en með tilvísun aftur á bak:
„Þetta var eitt af þeim málum sem erind-
rekarnir hreyfðu árið 1704 (sjá bls. 216)
og Árni ítrekaði í bréfi til konungs vorið
1706“. Eftir þetta er sagt frá framvindu
málsins í smábútum innan um önnur
umsvif Árna, þannig að erfitt er að fá ein-
hverja heildarsýn yfir það, og frásögnin
af endalokum málsins er vægast sagt
snubbótt (bls. 307): „Fyrsta áhyggjuefni
Árna í Kaupmannahöfn vorið 1713 var
málflutningur fýrir hæstarétti vegna
Jóns Hreggviðssonar. Niðurstaðan var
þeim Páli Vídalín mjög í óhag. Með
dómi 15. maí fékk Sigurður Björnsson
uppreisn æru“. Þannigveltur Jón Hregg-
viðsson út af sviðinu, líkt og hann hafði
birst, og segir ekki af örlögum hans eftir
það, hvorki lokadóminum né öðru.
Hefði hann þó átt betra skilið, og þeir
Árni báðir.
Það er einnig mjög til lýta, þegar smá-
smyglin verður þess valdandi að hlutföll-
in fara að brenglast, smáatriði flæða yfir
síður en stórviðburðir falla í skuggann.
Þannig er meira rúmi varið í að rekja
fjármál og annað umstang af því tagi í
heimilishaldi Árna og Mettu en segja frá
brunanum mikla í Kaupmannahöfh
1728: hann er afgreiddur stuttaralega á
jafngildi tveggja lesmálssíðna. Hér
skýtur heldur en ekki skökku við. Sam-
kvæmt öllum venjulegum rökum sögu-
ritunar hefði frásögnin af þeim örlaga-
ríka atburði átt að vera einn af
hápunktum verksins, enda vill svo til að
af honum eru til ítarlegar skýrslur sjón-
arvotta, m.a. manna sem stóðu allnærri
Árna sjálfum: í Hítardalsannál er þannig
að finna frásögn effir Finn Jónsson bisk-
up, sem var á þessum tíma við nám í
Kaupmannahöfn, og eftirmaður Árna í
háskólanum, sjálfur Ludvig Holberg,
fjallar um brunann í sjálfsæfisögu sinni
sem hann ritaði á latínu, svo ekki sé
minnst á lýsingu Jóns Ólafssonar úr
Grunnavík á brunanum og björgun
handritanna. Það ætti því ekki að vera
hörgull á efniviði fýrir sagnfræðing.
Þarna hefði höfundur þurft að lyfta
nefinu dálítið upp úr seðlasafninu,
a.m.k. svo að hann gæti skoðað ævi Árna
úr meiri fjarlægð og fengið þá víðari
yfirsýn sem hentaði efhinu. En nú er
spurningin, hvort hann hefði ekki í raun-
inni átt að lyfta sér enn hærra. Á bls. 55
eru skyndilega mættir á sviðinu „Scali-
ger, Casaubon, Salmasius, Gronovius,
Spanheim, Schurtzfleisch og Selden“,
höfundar bóka í eigu Bartholins, en þeir
gera þar stuttan stans, því aðeins einn
þeirra er nefhdur á öðrum stað í æfisög-
unni. Ekki er nema von þótt lesandinn
velti því fyrir sér hvaða heiðursmenn
þetta séu, svo og hvað Jean Mabillon hafi
unnið sér til ágætis til að vera kallaður
„vinsælasti fræðimaður Evrópu“ eða
hvað átt sé við með „rómaðri afhjúpun
Lorenzo Valla á gjafabréfi Konstantínus-
ar keisara“ (á sömu bls.). Við þessu fást
hvergi svör. Þetta er annað hvort of eða
van: annað hvort hefði höfundur átt að
skýra nánar frá þessum mönnum, eða þá
sleppa þulunni með öllu. Hans var að
velja.
Sjálfur er ég ekki í neinum vafa um
það hvor kosturinn hefði verið æskilegri.
Árni Magnússon var einstakur maður í
sögu íslands, en í sögu Vesturlanda var

148
www.mm.is
TMM 1999:2