Tímarit Máls og menningar - 01.09.2000, Side 124

RITDÓMAR
útundan sér og taka völdin af sögumanni,
ein minning er borin uppi af ótal þráðum
sem geta leitt ffásögnina í mismunandi
áttir og verður sögumaður off að beita sig
hörðu til að láta ekki berast af leið.
Birtan á fjöllunum er því mjög sjálfs-
meðvituð saga og sögumaður er einnig
mjög meðvitaður um erfiðið sem fylgir
því að festa minningar í orð. Með reglu-
legu millibili minnir hann lesandann á
fjarlægðina í tíma og rúmi, að hann sé
samtímis í borginni og í 20 ára gamalli
sveit, þannig að í honum búi tvennir (eða
margir) tímar og um leið á það að
minnið geti verið hverfult, að fyllt sé upp
í eyður hér og þar, ýmsu sleppt úr eða
látið liggja milli hluta og þetta sé því hans
útgáfa af sannleika þessara sumra „sem
gáfu æsku [hans] svo fagran hljóm að
síðar komst [hann] óskaddaður gegnum
dimmustu ár” (243). Þetta er hans
héraðslýsing sem byggir ef til vill síður á
staðreyndum en þeirri sterku tilfinningu
sem hefur lifað með honum í 20 ár og er
ekki alls kostar laus við nostalgíu, á sama
hátt og héraðslýsingin sem ein lykil-
persóna sögunnar, skáldið Starkaður,
vinnur að á ekki að vera „Opinber” saga
sveitarinnar, „þjökuð samþykktum
gildum” (183). Hún á öllu heldur, að
hans sögn, að vera „við sjálf, líf okkar og
fortíð, hugsun og verk, með öllum þeim
ýkjum, öllum þeim lygum, öllum þeim
sannleika, allri þeirri dásemd, öllum
þeim smásálarskap, öllu því hugleysi,
allri þeirri djörfung, allri þeirri mennsku
sem í okkur býr” (183). Þessi tvö skáld,
þ.e. sögumaður og Starkaður, eru því í
vissum skilningi að skapa goðsagnaheim
fýrir komandi kynslóðir að sækja í, sögur
sem gefa lífi þeirra og afkomenda þeirra
merkingu með því að tengja þau við
fortíð sem að einhverju leyti er að líða
undir lok, einhvers konar veröld sem var
sem engu að síður er forsenda þeirrar
sem tekur við.
Það er svo þriðju bókinni í bókinni
sem ædað er að innihalda sjálfan sann-
leikann, þ.e. orð Guðs. Bókin er afrakstur
af ævistarfi þriggja kynslóða, bóndans
sem ávallt gengur undir nafninu Post-
ulinn, föður hans og afa. Starf þeirra felst
í því að „skyggna” orð biblíunnar með
það fyrir augum að komast að því hver
þeirra séu að sönnu orð Guðs. Öllum er
bókunum þremur ædað að innihalda
einhvern sannleika, einhvern dýrmætan
fjársjóð sem í fyrri tilfellunum tveimur
má ekki glatast en sem aldrei kemur fyrir
sjónir manna í því þriðja. Sannleiks-
kverið er numið á brott af persónu sem
sumir í sveitinni álíta sjálfan guð en
sögumaður, um stundarsakir a.m.k.,
skáldskapinn holdi klæddan. Þessi
dularfulli gestur telur manninn ekki ráða
við sannleikann, en kannski eru hér-
aðslýsing Starkaðar og sú frásögn sem
sögumaður situr við að setja saman
aðrar útgáfur sannleikans, sögur sem
bera í sér fegurð og birtu í anda róm-
antískra hugmynda um skáldskapinn.
Rómantík
En það eru deiri skáld en skáldin í þessari
sögu. f vissum skilningi er sveitafólkinu
lýst sem skáldum sem yrkja jörðina á
sama hátt og önnur skáld orðin.
Náttúran er lifandi í texta bókarinnar,
hún er mjög víða persónugerð í ljóð-
rænum náttúrumyndum og verður eins
og sjálfstæð en margbreytileg persóna
sem fólkið í sveitinni er í lifandi tengslum
við, á sama hátt og skáldin við orðin.
Náttúran og skáldskapurinn virðast á
einhvern hátt heyra saman, enda kemur
smám saman í ljós að titill bókarinnar
vísar ekki eingöngu til náttúrunnar.
Fjöllin eru nefnilega ekki bara gerð úr
urð og mosa heldur einnig orðum og
birtan sem býr á eða yfir þessum fjöllum
er einhvers konar sannleiksmynd sem
122
malogmenning.is
TMM 2000:3