Tímarit Máls og menningar - 01.12.2000, Side 109

UM ENEASARKVIÐU
ur í þessari skipan, og hann styrkist enn ef litið er á samlíkingu sem komin er
nokkru á undan. Það var algengt að skáld líktu ólgandi manníjölda við úfinn
sæ (og það gerir Hómer þegar, sbr. Ilíonskviðu II, bls. 31, og aftur bls. 36-37)
en Virgill snýr þessari samlíkingu við: „Eins og oft verður þegar saman er
kominn fjöldi manna og ratar í uppnám (...), þá þagnar lýðurinn, heldur að
sér höndum og sperrir eyrun þegar skyndilega birtist maður sem er mikill
sakir verðleika sinna og trúmennsku; hann stýrir hug þeirra með orðum sín-
um og mýkir brjóst þeirra: eins hljóðnaði allur gnýr sjávar er faðirinn leit yfir
hafflötinn og ók um heiðan himin, sveigði til hesta sína, flaug í þýðum vagni
með slakan taum“ (bls. 21). Umbyltingar sögunnar og hamfarir náttúruafl-
anna eru hliðstæður: raunverulegur stjórnmálamaður, „sem er mikill sakir
verðleika sinna og trúmennsku“ hefur það hlutverk að lægja ólgu og ofsa,
slíkur maður á Eneas að verða - það er athyglisvert að latneski textinn hefur
hér orðið „pietas“ (“trúmennska") sem vísar beint til þess lýsingarorðs sem
oft er viðhaft um Eneas, „pius“ (sem Haukur Hannesson þýðir sem „trúfast-
ur“, „guðhræddur“ og ,,skyldurækinn“) - og hann á að eignast afkomendur
sem hafi sömu dyggðir.
En áður en hann sé fær um slíkt verður hann að ganga í gegnum margvís-
legar raunir, og í dvölinni í Karþagó kom í Ijós hvað var í húfi. Dídó drottning
var í sömu stöðu og Eneas, fyrirliði flóttamanna, en komin lengra því flakk
hennar var á enda: hún var langt komin að byggja nýja borg fyrir sig og menn
sína. í þeirri óvissu sem Eneas var, hlaut það að verða ffeisting fýrir hann að
láta staðar numið á þessum slóðum, eins og Dídó bauð honum. En það hefði
haft heimssögulegar afleiðingar, það hefðu orðið Karþagómenn sem sam-
einuðu „heimsbyggðina“ en ekki Rómverjar, og smáatriði sýnir hvað slíkt
hefði haff í för með sér. Þegar Merkúríus kemur til Karþagó að áminna Ene-
as, er honum lýst á þennan hátt: „Það stirndi á sverð hans af gulum jaspis-
steini, hempan á öxlum hans glóði af týrverskri purpuraskel; hana hafði
Dídó ríka gjört og ofið klæðið með finum gullþræði“ (bls. 92). Jaspissteinn,
purpuraskel, gullþráður: eins og Antoníus löngu síðar er Eneas að verða
austrænn í háttum, og Dídó sýnir það með ofsa sínum og æði að hún er af
sama sauðahúsi og sjálf Kleópatra. „Heimsbyggðin“ hefði því getað orðið
austrænt konungsdæmi, en það vildu örlögin að lokum ekki: Eneas verður
að taka aftur upp hlutverk sitt, og nú er það skýrt að hann á að halda til streitu
þeim dyggðum, sem Rómverjar stærðu sig síðar af: ró og trúmennsku, og
vinna þannig bug á ólgu og ofsa meðal manna. Og ff iður í mannheimum er
sama eðlis og ró náttúruaflanna.
Annar hlutinn segir frá því hvernig Eneas kemst smám saman og í fjórum
áföngum á þann stað sem örlögin ætla honum og afkomendum hans. í
fimmtu bók kemst hann til Sikileyjar, í hinni sjöttu á strendur Ítalíu, í hinni
TMM 2000:4
malogmenning.is
107