Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2006, Blaðsíða 68

63
Tímarit um menntarannsóknir, 3. árgangur 2006
Þetta samræmist vel þeim áherslum sem nú
eru uppi um einstaklings-miðað nám, svo
framarlega sem hugað verði að sjónarmiðum
allra menningarhópa.
Í PISA-athuguninni er notað hugtakið læsi
(e. reading literacy) skilgreint á eftirfarandi
hátt: „að skilja, nota og íhuga skrifaðan texta til
að ná settu markmiði, til að þróa þekkingu sína
og það sem í þeim býr (e. potential), og til að
geta tekið virkan þátt í þjóðfélaginu“ (OECD,
2004, bls. 272). Carrington (2004) notar læsi
í fleirtölu (e. literacies) og skilgreinir það
sem „færni til að ná valdi á og sýna þær
athafnir sem nauðsynlegar eru til að eiga
skilvirk samskipti í félagslegu, menningarlegu
og tæknilegu samhengi lífs okkar“ (bls. 224)
og sneiðir því framhjá aðgreiningunni á
milli texta og tölvu. Hún styðst við hugtök
Bourdieus (1977, 1998) um menningarsvið,
„habitus“ og menningarauðmagn og bendir
á að hjá síðustu kynslóð hafi sú tegund læsis
sem hentaði best til aðgangs að menningarlegu
auðmagni verið tengd prentuðum texta. Nú sé
menningarsviðið að breytast og það táknræna
vægi sem textinn hafi miðað við annað form,
myndir eða tölvuforrit. Hugtakið „habitus“ sé
gott dæmi um það hvernig einstaklingurinn
verður holdgervingur tæknilegra og menn-
ingarlegra breytinga. Þessi líkömnun (e.
embodiment) bendi til að breytingar á læsi
hafi áhrif á sjálfsmyndir, athafnir og heimssýn
einstaklinga og hópa, og það sé áhugavert
þar sem tölvunotkun fólks virðist leiða
til margs konar nýrrar vitrænnar færni og
samskiptamöguleika.
Lestur bókmennta í samanburði við aðra
tómstundaiðju hefur verið rannsóknarefni
höfundar í rúman áratug. Áhugi höfundar beinist
bæði að læsishugtakinu sem ferli, að því hvað
er lesið, þekkingu á því lestrarefni og síðast
en ekki síst hvaða merkingu það hefur fyrir
viðkomandi, ekki síst í menningarlegu tilliti.
Því er hér stuðst við hugtakið menningarlæsi,
þrátt fyrir annmarka þess og þörf á nútímalegri
skilgreiningu, sem er að nokkru leyti viðfangs-
efni rannsóknarinnar, samanber sjónarmið
þeirra Au og Raphel (2002) og Carrington
(2004) hér að framan. Hér er greint frá
athugun á lestrarvenjum nemenda í 10. bekk
í Reykjavík árið 20051. Tilgangur rannsóknar-
innar er að athuga lestrar- og tómstundavenjur
eða menningarlæsi þeirra og bera þær saman
við lestrarvenjur sama aldurshóps 1993 og
1965 og við lestrar- og tómstundavenjur fólks
á þrítugs- og fimmtugsaldri 2005. Skiptir lestur
bókmennta og þekking á innihaldi þeirra og á
íslenskri menningu einhverju máli fyrir ungt
fólk við upphaf 21. aldar? Eru ungmenni á
Íslandi að fjarlægjast bóklestur og kannski
bóknám? Má sjá merki þess hér eins og í
Japan (Carrington, 2004) að breytingar á læsi,
hugsanagangi og tómstundavenjum séu það
miklar að réttlætanlegt sé að tala um nýja
manngerð eða nýja kynslóð?
Athugunin er liður í umfangsmeiri
rannsóknum höfundar, Sergio Morra og hin
síðari ár Þórdísar Þórðardóttur á menningarlæsi
á Íslandi. Hér verður stuðst við niðurstöður úr
nokkrum fyrirliggjandi rannsóknum höfundar
til samanburðar og því þykir rétt að rifja upp
nokkur aðferðafræðileg atriði þeirra rannsókna,
sem eru eftirfarandi.
• 1993 voru gerðar tvær megindlegar athug-
anir á grunn- og framhaldsskólanemum.
Sú fyrri var á áhuga ungs fólks á íslenskri
menningu, athugun á lestri og tómstundum
9–15 ára nemenda. Þátttakendur voru
grunnskólanemar, 316 nemendur á aldrinum
9–15 ára, með áherslu á 7. og 10. bekk. 63%
þátttakenda voru úr Reykjavík (fjórir skólar),
11% af Norðurlandi, 14% af Suðurlandi
og 12% úr sjávarþorpi á Vesturlandi.
Spurningalisti með 52 spurningum um
lestrar- og tómstundavenjur var lagður
fyrir nemana í viðkomandi skólum. Þar
sem fleiri en einn bekkur var í árgangi
völdu rannsakendur einn blandaðan bekk
í hverjum skóla af handahófi. Réttmæti
spurningalistans var athugað með sérstakri
1 Erindi um efni þessarar greinar var fyrst flutt á ráðstefnu Félags um menntarannsóknir, Gróska og margbreytileiki II,
sem haldin var 19. nóvember 2005.
Er „menningarlæsi“ ungs fólks að breytast?