Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2012, Side 31

31
þar ugglaust mestu hve einsleitt samfélagið hefur verið trúarlega séð og
hve mikla yfirburðastöðu þjóðkirkjan hefur haft í samanburði við önnur
trúfélög. Á síðustu misserum virðist skerpingar nokkuð vera tekið að gæta
og hefur það þá einkum gerst í deilum við þá sem auka vilja aðgreiningu
hins veraldlega og trúarlega í hinu opinbera rými í anda annarrar útfærslu
á trúfrelsi en hér hefur verið við lýði fram undir þetta.
Við upphaf 21. aldar stendur þjóðkirkjan frammi fyrir nýjum og
ögrandi aðstæðum. Fjölhyggja hefur stórum aukist í samfélaginu, ein-
staklingshyggja hefur líklega aldrei verið sterkari og hugmyndir um alger-
lega veraldlegt samfélag (sbr. laïcité-hugmyndina frönsku) hafa rutt sér til
rúms. Frammi fyrir þessum aðstæðum hlýtur þjóðkirkjan að spyrja hvort
sú þjóðlega söguhyggja sem hefur verið svo drottnandi innan hennar frá
því um miðja síðustu öld sé gott veganesti inn í hina nýju öld eða hvort
söguhyggjan sé líklegri til að verða kirkjunni fjötur um fót og einangra
hana.
Þá þarf þjóðkirkjan og að meta hvaða áhrif sú innhverfing sem gætt
hefur í hennar röðum hafi haft og kunni að hafa í framtíðinni. Hér verður
bæði að gaumgæfa hvaða áhrif hún hefur á stöðu og hlutverk kirkjunnar í
samfélaginu en jafnframt á viðbrögð kirkjunnar við ýmsum upp komnum
vanda. Á síðustu árum hefur þjóðkirkjan t.d., líkt og fjöldi annarra kirkna
víða um heim, orðið að bregðast við ásökunum um kynferðislegt ofbeldi af
hálfu presta og jafnvel biskups. Í því sambandi hefur verið bent á að kirkj-
urnar sýni oft þau viðbrögð að leitast fremur við að verja stofnanirnar fyrir
fólki (t.d. þolendum og öðrum sem bera fram ásakanir) en fólk (þolendur
eða skjólstæðinga) fyrir stofnunum og embættismönnum þeirra. Er þetta
hugsanlega einn neikvæðasti þáttur þeirrar kirkjulegu innhverfingar sem
gætt hefur bæði hér á landi og víðar um heim upp á síðkastið.
Í þeim sporum sem þjóðkirkjan stendur nú virðist áhugavert að spyrja:
Getur hún eitthvað lært af sögu sinni á 20. öld? Er þar að finna einhverjar
fyrirmyndir eða víti til að varast í þeim miklu samfélags- og hugmynda-
fræðilegu hæringum sem væntanlega munu einkenna hina nýbyrjuðu öld
ekki síður en þá næstliðnu? Stendur þjóðkirkjan á þröskuldi nýrrar krísu
og sé svo, hvort er þá leit að samhljómi, innhverfing eða skerping vænleg-
ustu viðbrögðin, vilji hún varðveita stöðu sína sem þjóðkirkja í einhverri
mynd?
KIRKJA Í KRÍSU