Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2012, Side 34

34
lúthersku kirkjunnar í Þýskalandi.4 Þessi nálgun er valin til að geta staðsett
og borið veruleika íslensku þjóðkirkjunnar saman við systurkirkjur hennar
í Norður-Evrópu. Til að fá mynd af vanda íslensku þjóðkirkjunnar er sú
leið valin að gera grein fyrir umfjöllun tveggja íslenskra guðfræðinga um
efnið, þeirra Hjalta Hugasonar og Gunnars Kristjánssonar. Báðir hafa
ritað mikið um íslensku þjóðkirkjuna og tekið virkan þátt í stefnumótun
hennar. Þó að grunnáherslur þeirra séu svipaðar er nálgun þeirra nokk-
uð ólík. Hún skýrist að hluta til af mismunandi stöðu þeirra. Í greininni
verður megináherslan lögð á hugmyndir Hjalta, sem er prófessor í kirkju-
sögu við guðfræði- og trúarbragðafræðideild Háskóla Íslands. Hann hefur
ritað um efnið, annars vegar innan síns fræðasviðs í háskólasamfélaginu
og hins vegar í greinum sem ætlaðar eru breiðari lesendahópi. Gunnar
Kristjánsson er aftur á móti prófastur og áhrifamaður innan stjórnkerfis
kirkjunnar. Óhætt er að fullyrða að hann sé einn meginhugmyndafræðing-
ur þjóðkirkjulaganna5 sem mörkuðu tímamót í aðskilnaði ríkis og kirkju.6
Í skrifum sínum beitir Hjalti félagssögulegri nálgun7 er hann fjallar
4 Hér er aðallega stuðst við greiningu Schwöbels, sjá Christoph Schwöbel, „Gott im
Gespräch“, NZSTh 49/2007, bls. 516–533, hér bls. 517–522; Christoph Schwöbel,
Gott in Beziehung: Studien zur Dogmatik, Tübingen: Mohr Siebeck, 2002; Friedrich
Wilhelm Graf, Kirchendämmerung: Wie die Kirchen unser Vertrauen verspielen, Mün-
chen: C.H. Beck, 2011.
5 Lög um stöðu, stjórn og starfsemi þjóðkirkjunnar 1997 nr. 78, 26. maí.
6 Um þessa þróun má lesa hjá Pétri Kr. Hafstein, „Þjóðkirkja og ríkisvaldið“,
Þjóðkirkjan og lýðræðið, ritstj. Gunnar Kristjánsson og Skúli S. Ólafsson, Mosfellsbær:
Kjalarness prófastsdæmi, 2009, bls. 40–51.
7 Hjalti Hugason, Frumkristni og upphaf kirkju, ritstj. Sigurjón Einarsson, Reykjavík:
Alþingi, 2000, bls. ix; Hjalti Hugason, „Ímynd á nýrri öld: viðbrögð við íslenskum
kirkjuveruleika við upphaf 21. aldar“, Kirkjuritið 67/2001 [1], bls. 26–57, hér bls.
26–28. Aðferð Hjalta er í samræmi við nálgun félagssögunnar í íslenskri sagnfræði,
sjá t.d. Loft Guttormsson, Frá siðaskiptum til upplýsingar, ritstj. Hjalti Hugason og
Sigurjón Einarsson, Reykjavík: Alþingi, 2000, bls. 11–12. Innan íslenskrar sagn-
fræði hafa átt sér stað líflegar umræður um aðferðafræði. Fulltrúar einsögunnar
svonefndu hafa þar gagnrýnt þá yfirlitssagnfræði og félagssögulegu nálgun sem
hefur verið ráðandi innan sagnfræðinnar. Hún hefur að þeirra mati um of mótað
íslenska sagnfræði og það allt frá sjöunda áratug nýliðinnar aldar. Fulltrúar einsög-
unnar gagnrýna auk þess hugmyndafræði félagssögulegrar nálgunar fyrir að meta
einstaklinga fyrst og fremst sem viljalaus verkfæri aðstæðna. Hún rannsaki því í
þaula farveginn sem hver og einn fylgdi, en ekki einstaklinginn sem slíkan, þ.e.
áhersla er frekar lögð á tölulega greiningu en sögu lifandi fólks. Sigurjón Árni Eyj-
ólfsson, „Einsagan af sjónarhóli guðfræði“, Glíman 4/2007, bls. 189–209, hér bls.
192. Þessa gagnrýni ber að hafa í huga þegar fjallað verður hér í framhaldinu um
notkun Hjalta á hugtökunum „sjálfsmynd, ímynd og raunmynd“ þjóðkirkjunnar.
SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON