Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2012, Side 38

38
innheimti sóknargjöld fyrir trúfélög.19 Margir guðfræðingar litu á þessa
breytingu sem lausn fyrir þýsku kirkjuna. Árið 1926 gaf áhrifamaður innan
kirkjustjórnarinnar, Otto Dibelius (1880–1967), út tímamótaverkið Öld
kirkjunnar.20 Þar færir hann rök fyrir því að fyrst nú, þegar kirkjan sé laus
undan pilsfaldi ríkisvaldsins, geti hún óhindrað sinnt köllun sinni. Kirkjan
verði að axla ábyrgð og nýta það sögulega augnablik sem aðskilnaðurinn
frá ríkisvaldinu feli í sér.21 Hún þurfi að laga sig að kröfum tímans og
svara knýjandi spurningum samtímans á skýran hátt í ljósi kristninnar.22
Nú þegar 21. öldin er hafin eru aðstæður aðrar og má færa rök fyrir því
að tími sekúlaríseringarinnar sé liðinn og trúarbrögðin aftur komin inn á
sjónarsviðið.23 Trúarþörf nútímamannsins leitar aftur á móti ekki endilega
inn í kirkjuna eða stofnanir kirkjunnar.24 Á síðari hluta 20. aldar fækkaði
meðlimum stóru kirkjudeildanna í Þýskalandi jafnt og þétt. Gróflega má
lýsa stöðunni svo að tæplega 60% þjóðarinnar hafi tilheyrt annarri hvorri
kirkjudeildinni. Af þeim sem eftir voru tilheyrðu innan við 8% öðrum
trúfélögum og aðrir voru utan trúfélaga (u.þ.b. 32%).25 Í seinni tíð hefur
myndast jafnvægi í þessum hlutföllum.26 Sé hugað að stöðu kirkjunnar á
Norðurlöndum hvað meðlimafjölda varðar, virðist svipuð þróun vera hafin
þar og hófst upp úr miðri síðustu öld í Þýskalandi. Þessi breyting hefur
auk þess haft úrslitaáhrif á fjárhagsstöðu og rekstrarskilyrði kirkjunnar.
Erfiðleikarnir munu líklega aukast til muna þegar sá hluti Þjóðverja, sem
greiðir hvað mest til kirkjunnar, fer á eftirlaun og fellur frá.
Nýjar áherslur hafa komið fram af hálfu ríkisvaldsins. Eftir síðari heims-
styrjöldina var samstaða um það í Þýskalandi að það væri ekki á verksviði
ríkisvaldsins að skilgreina gildismat eða leggja siðferðilegan grundvöll
samfélagsins. Það hlutverk væri á sviði trúar, heimspeki, menningar o.s.frv.
19 Svipuðu fyrirkomulagi hefur verið komið á í Svíþjóð og er að nokkru orðið að veru-
leika á Íslandi. Sjá Hjalta Hugason, „Þróun sjálfstæðrar þjóðkirkju á öndverðri 20.
öld“, Ritröð Guðfræðistofnunar 32/2011, bls. 20–47, hér bls. 33–34; Hjalti Hugason,
„Þjóðkirkjan og trúfrelsi“, Ritið 2/2011, bls. 151–181, hér bls. 164–165.
20 Otto Dibelius, Das Jahrhundert der Kirche, Berlín: Furche-Verlag, 1926.
21 Sama rit, bls. 197.
22 Sama rit, bls. 190.
23 Hjalti Hugason, „Þjóðkirkjan og trúfrelsi“, bls. 151–152.
24 Christoph Schwöbel, Gott in Beziehung, bls. 383–384.
25 Friedrich Wilhelm Graf, Kirchendämmerung, bls. 8–9; Christoph Schwöbel, Gott
in Beziehung, bls. 380–381.
26 Þetta kemur fram í umfangsmikilli úttekt á stöðu evangelísku kirkjunnar í Þýskalandi:
Wilfried Härle, Jörg Augenstein, Anja Siebert, Wachsen gegen den Trend: Analyse von
Gemeinden, mit denen aufwärts geht, Leipzig: Evangelische Verlagsanstalt, 2008.
SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON