Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2012, Side 46

46
Söguhyggjan hefur stuðlað að miðstýringu og klerkahyggju innan
íslensku kirkjunnar, að mati Hjalta Hugasonar. Í samræmi við þá sýn líti
prestar fyrst og fremst á sig sem embættismenn ríkisins. Almennur rekstur
og stjórn kirkjunnar hafi í auknum mæli færst yfir á biskupsembættið. Að
mati Hjalta hefur kirkjan að sama skapi fjarlægst játningargrundvöll sinn
og áhersluna á almennan prestdóm.56 Þessar áherslur gangi þvert á þró-
unina í vestrænni menningu þar sem sjálfræði einstaklingsins í trúmálum
ryðji sér æ meir til rúms.
4.4 Trú og afhelgun
Söguhyggjan sem hér hefur verið fjallað um getur, að mati Hjalta, leitt til
ályktana um að kirkjan hafi í aldanna rás haft túlkunarforskot í siðferðileg-
um og samfélagslegum málum.57 Þannig eigi norræna velferðarkerfið að
vera skilgetið afkvæmi evangelísk-lútherskrar siðfræði og áhrif tveggja-
ríkjakenningarinnar á almenna lýðræðisþróun óumdeilanleg. Hjalti segir
að þessi skoðun standist varla nánari athugun. Velferðarkerfið styðjist
vissulega við þessa þætti, en fleira komi til. Ekki megi líta framhjá því að
prestar voru helstu embættismenn ríkisvaldsins og það skýri fyrst og fremst
áhrif þeirra.58 Í þeirra verkahring var að hrinda í framkvæmd og fylgja eftir
fyrirmælum ríkisvaldsins um félagslegar umbætur. Kirkjan var því ekki
mótandi aðili í þessari þróun, segir Hjalti, heldur átti einungis hlutdeild í
henni. Sé hugað að lýðræðisþróuninni blasi hið sama við. Fulltrúar kirkj-
unnar tóku vissulega þátt í henni, en samtímis voru margir sem snerust
gegn henni.59
Söguhyggjan leiðir til þversagna, að mati Hjalta. Á sama tíma og haldið
sé fram þætti hennar í velferðarkerfinu og lýðræðisþróuninni, aukist mið-
stýring stöðugt innan kirkjunnar. Sé þrengt að þeim lýðræðislegu starfs-
háttum verði þjóðkirkjan að nýju ríkiskirkja og einangrist frá þjóð sinni.
„Þjóðkirkjuskipan án lýðræðislegra starfshátta fær þannig ekki staðist.“60
56 Hjalti Hugason, „Samband þjóðkirkjunnar við ríkisvaldið og áhrif þess á hana“,
Kirkjuritið 62/1996 [2], bls. 2–7, hér bls. 6; Hjalti Hugason, „Ímynd á nýrri öld“,
bls. 51, 55; Hjalti Hugason, „Þjóðkirkja í mótun“, Kirkjuritið 71/2005, bls. 56–69,
hér bls. 63.
57 Hjalti Hugason, „Kirkjan, lýðræðið og velferðin“, Kirkjuritið 69/2002, bls. 34–47,
hér bls. 35.
58 Sama rit, bls. 37–38.
59 „Hugmyndir er vaggað gátu ríkiskirkjuskútunni þjónuðu ekki hagsmunum kirkn-
anna og voru því litnar hornauga.“ Sama rit, bls. 40.
60 Sama rit, bls. 41.
SIGURJÓN ÁRNI EYJÓLFSSON