Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 14
12
SVEINN EINARSSON
SKÍRNIR
ingum sínum sem skrifum. Við Stanislavskí er kenndur sérstakur
skóli eða túlkunaraðferð í leiklist, stundum kölluð „aðferðin"
eða „kenningin", en sannast sagna virðist mönnum hafa tekist
að misskilja margt í þeim fræðum og einfalda margt, svo að í
oddinn kæmist. Það var Stanislavskí víðsfjarri að ímynda sér, að
hann væri búinn að finna upp eitthvert allsherjar kerfi, sem
veitti mönnum þjófalykil að launhelgum listarinnar. Eins og
flestir miklir listamenn var hann í stöðugri leit, og niðurstöður,
sem hann þóttist komast að snemma á lífsleiðinni, taldi hann
síðar marklausar, en í slíkar kennisetningar hafa margir haldið
traustataki af biblíulegu efasemdarleysi. Sumpart hefur þetta at-
vikast svo, vegna þess að rit hans komu út á Vesturlöndum smám
saman, og áratugir milli útkomu æviminninganna og bókanna
Leikarinn undirbýr sig og Persónugerð; sumir segja líka margt
það rangþýtt; en þjóðfélagsaðstæður í heimalandi hans ýttu
undir annars konar fagurfræði á hans síðustu árum en hann
hafði aðhyllst á sínum mestu þroskaárum. En kennimaður mik-
ill verður Stanislavskí í leiklist, hvað sem tautar og raular, eng-
inn hefur betur en hann kennt mönnum að ganga ærlega til
leiks, sýnt þeim hvernig mynd veruleikans verður þá aðeins
sönn, að hún framkallist af innri þörf, sem sé sönn, og hvernig
menn geta lagt rækt við sín innri sannindi í listinni.
Annars stoðar hér ekki að staldra við alla þá merkisleikstjóra
tuttugustu aldarinnar, sem vert væri. Stanislavskí eignaðist sína
lærisveina, Tairov, Vachtangov og Meierhold, sem brátt fóru
svo síðan eigin leiðir og varð sá síðastnefndi mestur nýsköpuður.
En þá voru reyndar komnir fram á sjónarsviðið aðrir áhrifa-
valdar í leiksögunni, þeir Adolphe Appia og Gordon Craig með
kenningar sínar um ljósið og rýmið, táknsæisstefnumenn höfðu
lýst vantrú sinni á því, að hinn ytri veruleiki dygði listinni langt
til framdráttar, hún nærðist fremur á innri veruleika, innri sýn.
Sveiflur í málaralist og tónlist sögðu talsvert til sín og er það
mjög eftirtektarvert hjá Diaghilev í Ballets Russes, en annars
varð Max Reinhardt sá leikstjóri, sem tókst að sameina í verkum
sínum öðrum betur flest einkenni samtímans. Hann tók upp
hugmyndina um leikhúsið fyrir fjöldann og sviðsetti gríðarlegar
stórsýningar með fjölda þátttakenda, allt sveigt saman í ofsa-