Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 166

164 ÓLAFUR JÓNSSON SKIRNIR
Æskuvinura er einbeiting leiksins að hinu pólitíska efni þar
sem saman er slungið kvenfrelsis- og þjóðfrelsisefnum; áreitin
og ögrandi lýsing karlræðis, með augljósum skírskotunum til
alkunnra atburða og fyrirbæra í samtíð leiksins gerð að ígildi
viðtekinnar utanríkisstefnu og viðhorfa í sjálfstæðis- og þjóð-
ræknismálum undanfarna áratugi. En óneitanlega brestur kven-
lýsinguna í Æskuvinum þá lífsfyllingu, fótfestu í raunheimi
sjálfum sem til er að dreifa í Leigjandanum og ýmsum bestu
smásögum Svövu; hún verður umfram allt stílfært og tákngert
dæmi. Óleystur vandi leiksins á sviðinu að gera konuna trú-
verðuga manneskju og viðhalda í senn óskertu tákngildi hennar
í hinu pólitíska samhengi leiksins.
En taka mátti eftir því að þjóðmálaefnið, hin pólitíska
ádeila í Æskuvinum, virtist svo sem enga eftirtekt vekja út í
frá þegar leikurinn var sýndur — öfugt við kvenna-pólitíkina í
Hvað er í blýhólknum? eða þá umræðu Vésteins Lúðvíkssonar
um sósíalisma og kapítalisma í Stalín er ekki hér. Engu líkara
en raunsæisform þurfi til að slík viðfangsefni taki heima hjá
áhorfendum.
VIII
Allt á litið var starfsemi Grímu furðu fjölbreytt og flokk-
urinn endingargóður þótt sýningar hans hlytu einatt litla
áheyrn leikliúsgesta almennt. Að vísu skipti um í lokin: Hvað er
í blýhólknum? vakti heilmikla eftirtekt og var brátt tekið upp
og sýnt í sjónvarpi. Líklega var það eina verk Grímu sem hlaut
almennings-áheyrn. Og varð um leið síðasta verk leikflokksins.
Þar var líka vikið frá fyrri áhugamálum og yrkisefnum Grímu.
Leikhúsið átti ekki lengur að birta tákn og dæmi á sviðinu, það
vildi verða vettvangur umræðu og ádeilu, skoðunar og boðunar.
í sömu átt beindist metnaður ungra leikara sem um sömu
mundir og starfsemi Grímu féll niður byrjuðu tilraunir með
hópvinnu á sýningum eins og Frísir kalla og Poppleiknum Óla,
stundum undir háværum vígorðum um „nýtt leikhús“.27 Nú
var ekki lengur starfað að sömdum texta, eiginlegum leikritum
á sviðinu heldur ortu leikendur leiktextann sjálfir, bæði texti
og tónlist náið samið að þörfum sýningar. 1 þessum leikjum var