Skírnir - 01.01.1980, Page 129
SKÍRNIR
LEIKRIT OG LEIKHUS
127
við nokkur lífvæn leikrit, frá fyrri helmingi þessarar aldar, sem
ekki hafa fengið einhvern frama á leiksviði áhugafélaganna á
landsbyggðinni jafnframt viðgangi sínum í Iðnó? Áreiðanlega
eru þau þá ekki mörg. Á hinn bóginn er bágt að sjá að verk
hinna eiginlegu „átthagahöfunda" sem Lárus nefnir svo, frá Páli
Árdal og Kristínu Sigfúsdóttur til Jakobs Jónssonar og Lofts
Guðmundssonar, eigi framtíð fyrir sér á sviðinu, þótt ýmis
þeirra séu merkisrit af sögulegum ástæðum.
Um þjóðlegu íslensku leikritin má sjálfsagt segja með Sveini
Einarssyni að þau sameinist um sína „rómantísku þjóðlífslýs-
ingu“ — þótt jafnharðan verði að hafa fyrirvara á þeim orðum.
Uppistaða, hljómbotn þeirra er vissulega rómantísk sjón og
skilningur sögu og þjóðlífs í landinu. En mannlýsingar, at-
burðir, umhverfi er oft tjáð með raunsæislegu móti og þarf oft-
ar en ekki á að halda natinni raunsæislegri leiktúlkun til að
njóta réttar síns til hlítar og komast til skila á leiksviði. Aug-
ljóst er hve náið er með þessum leikritum og skáldsagnagerð á
öldinni. Höfuðskáld leikhússins á fyrri hluta þessarar aldar,
Jóhann og Kamban, sverja sig í verkum sínum í ætt við höfuð-
greinar skáldsagna samtímis og litlu fyrr — leikrit Jóhanns við
„epíska þjóðlífslýsingu" í skáldsögum Jóns Thoroddsen, Jóns
Trausta, leikir Kambans við „borgaralegan róman“ eins og
hann umfram allt birtist hjá Einari Kvaran. I bókmenntasögu
og gagnrýni hefur líka oft og einatt verið litið á leikrit og leik-
ritun sem einhverskonar aukagetu með skáldsögum. Það þarf
því ekki að undrast þótt raunsæisstefna, natúralismi af ætt og
eðli hinnar epísku raunsæishefðar skáldsagna setji sterkastan
svip á íslenska leikritun og leiklist fram á þennan dag.9
II
Þess var auðvitað ekki að vænta að skjót umskipti yrðu á ís-
lenskri leikritagerð þótt Þjóðleikhúsið tæki til starfa. En með
tilkomu atvinnu-leikhúss í landinu var að vísu til orðið starf-
svið fyrir leikrit og leikskáld sem hingað til hafði í rauninni
aldrei verið fyrir hendi. Mun þó ýmsum hafa þótt seint vinn-
ast sú efling íslenskrar leikritunar sem alla tíð hefur verið