Skírnir - 01.01.1980, Qupperneq 35

SKÍRNIR
LOFTUR A LEIKSVIÐINU
33
Galdra-Loft og kjarni þess háspekilegar vangaveltur og siðferðis-
þrautir aðalpersónunnar. Menn hafa því eðlilega komist að
þeirri niðurstöðu að bygging verksins sé meingölluð og boð-
skapur þess þokukenndur og ruglingslegur. Ef leggja á drög að
nýjum skilningi, verða menn hins vegar að gleyma þjóðsögunni,
líta á leikritið sem algerlega sjálfstætt verk og setja lieimspeki
Lofts í samhengi við þjóðfélagsstöðu hans og framkomu gagn-
vart öðrum persónum. Og sé táknmál leikritsins tengt sam-
félagsmynd þess og túlkað í ljósi hennar, kemur í Ijós að Galdra-
Loftur er eitt margslungnasta og lieilsteyptasta verk íslenskra
leikbókmennta.
Ég nefndi hér að framan að Loftur hlyti ævinlega að verða
miðpunktur leikritsins, hvernig sem á það yrði litið, og að í
örlögum hans kristallaðist grundvallarhugsun leikritsins. Þetta
hefur þó ekki í för með sér að allir aðrir þættir þess séu þýð-
ingarlítil og óvirk umgerð um feril Lofts, eins og hinn hefð-
bundni skilningur á verkinu hefur gert ráð fyrir með því að
leggja megináherslu á sálarlíf og hugaróra Lofts. Ef áherslan
er í staðinn flutt yfir á heildarsamhengi verksins er liins vegar
hægt að sýna fram á að harmleik hans er stjórnað af öflum sem
eru honum miklu voldugri og að vilji hans er fórnarlamb ákveð-
ins þjóðfélagslegs hildarleiks, sem skáldið reynir að bregða upp
mynd af innan þröngs ramma sögunnar.
Bragðið er í sjálfu sér ekki nýtt: hlutleysislegur heimur leik-
ritsins, biskupssetur norður á íslandi fyrir um tvö hundruð
árum, felur í sér beina skírskotun til samtímans. Líkt og það
borgaralega þjóðfélag sem Jóhann Sigurjónsson lifði í er sam-
félag leikritsins stéttaþjóðfélag, þar sem glögg skil eru gerð á
þeim sem fara með völdin og hagnast á starfi lágstéttanna og
hinum undirokuðu. Biskupinn er æðsti valdamaður þessa sam-
félags, hann er fulltrúi guðdómsins sjálfs og þeirrar hugmynda-
fræði sem ríkir einráð: kristindómsins. í fyrsta atriði leikritsins,
þar sem ölmusum er útdeilt, er vald hans afhjúpað; þegar betl-
ararnir leyfa sér að draga í efa að hann skipti ölmusunum rétt-
látlega, nægir honum að skírskota til löghelgaðra kennisetninga
trúarbragðanna og höfða til samvisku þeirra til þess að bæla
niður sérhvern uppreisnarvott. En við hlið biskupsins stendur
3