Skírnir - 01.01.1980, Side 188

186
SKÍRNIR
JÓN SAMSONARSON
Þessar fáskrúðugu heimildir veita ákaflega takmarkaða vitneskju um
íslensk danskvæði á (12. og) 13. öld, en þó benda þær ef nokkuð er á lýrisk-
an kveðskap fremur en sagnakvæði við dansleiki á þessum tímum.
Ekki eru heimildir ljósari um kveðskap í dansi á næstu öldum, nema
síður sé. Oftast er þó talið að rímur hafi mátt kveða við dans um skeið, og
styðst það við ummæli í Sörlarímum.
I Jarlmanns sögu og Hermanns er lýst gleðisamkomu trölla og fleiri
vætta, og virðist sumt í frásögninni trúverðugt, þrátt fyrir tröllslegar ýkjur.
Að minnsta kosti hafa höfundi verið kunnar hliðstæðar samkomur mennskra
manna, og var ekki annars staðar eðlilegra að leita fyrirmyndar. í lýsing-
unni er leiknafnið hringbrot, sem aftur kemur fram á síðari öldum sem
nafn á sérstökum leik sem kveðin voru við kvæði. Það kemur líka fram
í sögunni að einn er fenginn til að kveða í dansinum og aðrir veljast til að
kveða undir. Sýnilega er gert ráð fyrir að konur jafnt sem karlar kveði í
þessum dansi, og er frá því sagt að Þorbjörg hin digra, sem kölluð er dans-
móðirin í annarri gerð sögunnar, kvað kvæði sitt. Tilvísunin í sögunni til
kvæðis Þorbjargar minnir á Sturlungufrásögnina um dansinn sem Þórður
Andrésson kvað. í AM 556b 4to, handriti Jarlmanns sögu og Hermanns frá
því um 1475 eða frá síðasta fjórðungi 15. aldar, er þannig sagt frá kveð-
skap Þorbjargar:
En því næst gafst upp karladansinn, og var þá Þorbjörg beðin að
kveða. Hún kveðst fyrir löngu hafa af lagt, en kveðst þó eigi vilja
synja þeim. Völdust menn þá til að kveða undir með henni. Eigi
þóttist Austvestan ólætin heyrt hafa, fyrr en hún byrjaði sinn dans.
Þetta var hennar kvæði:
Karl skröggvaði undan hörpu sinni.
En þá er hún gaf upp, þá hneigðu henni allir, og var þá hljómur
svo mikill sem allir fjandur væri þar komnir.
í yngra handriti þessarar sömu gerðar sögunnar, AM 510 4to, frá 16. öld,
er sami aðdragandi að kvæði Þorbjargar, en þar er það aukið tveimur
vísuorðum, svo að verður úr kveðlingur:
Brúsi átti byggð í helli,
hann var klæddur skinni.
Karl skröggvaði undir hörpu sinni.
1 annarri gerð sögunnar í AM 529 4to, handriti sem er talið frá fyrri hluta
16. aldar, er sagt að Þorbjörg „kvað þetta upp á þeirra vísu: Brúsi átti byggð
í helli, / oft var hann síð á felli". í heimild frá 17. öld er síðari ljóðlfnan
skrifuð: „var hann löngum seint á felli / síð á felli“.
Um þennan kveðskap er fjarska óvíst, eins og um dansinn i Sturlungu,
en líklega kæmi til greina að vísuorðið „Karl skröggvaði undan (undir)