Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 67

SKÍRNIR
LOFTUR Á LEIKSVIÐINU
65
þannig í óleysanlegum mótsögnum, sem höfundi er svo auðvitað
kennt um. Þessar gloppur — sem hverfa, sé leikritið skoðað frá
öðrum sjónarhóli — ættu að vera næg sönnun þess að hér er
um mjög ófullnægjandi skýringartilraun að ræða.
Þessi skilningur hefur þó tröllriðið íslensku leikhúsi allt fram
á þennan dag. Þess ber vissulega að gæta að könnun mín nær
ekki til margra sýninga á leikritinu, bæði hérlendis og erlendis,
og auðvitað er ekki óhugsandi að menn hafi að einhverju leyti
farið aðrar leiðir í þessum sýningum. Langlífi hefðarinnar sýnir
þó, að íslenskt leikhúsfólk hefur almennt ekki ráðið yfir þeirri
greiningartækni, sem hefði getað gert því kleift að öðlast dýpri
skilning á textanum. Það las hann á ónákvæman og yfirborðs-
legan hátt eða tók túlkun eldri manna fyrir góða og gilda vöru.
Þær hugmyndir sem það aðhylltist um stöðu sína gagnvart áhorf-
endum virðast ekki hafa knúið það til að lesa textann betur og
það er ekki fyrr en Leiksmiðjan reynir að brjóta blað í þessum
samskiptum að þörf er á nýrri lestraraðferð. Þá fyrst er reynt
að komast að því hvað megi í raun og veru lesa úr textanum,
hvaða merking liggi að baki orða og efnisþráðar hans.
En er þá raunhæft að krefjast þess að þær greiningar, sem
leikhúsfólk gerir á leikritum áður en það setur þau á svið,
standist sömu kröfur og við liljótum að gera til fræðilegra skýr-
ingatilrauna á bókmenntaverkum? Leikstjórinn og leikarinn
nota textann ævinlega til þess eins að nálgast þau listrænu og
hugmyndafræðilegu markmið, sem þeir keppa að — og eins og
þessi athugun sýnir þurfa þau alls ekki að vera hin sömu og
höfundurinn stefndi að. Er þá ekki út í hött að ætlast til þess
að þeir beiti svipuðum vinnubrögðum og fræðimaðurinn, sem
ætlar sér það eitt að varpa ljósi á verk höfundarins án tillits
til þess, hvort það kemur samtímamönnum hans hið minnsta
við? Ég hygg að hér sé um mikilvægar spurningar að ræða, sem
bæði listamenn og fræðimenn þyrftu að taka til rækilegrar um-
fjöllunar. Afstaða leikhússins til textans er ekki aðeins tæknilegt
vandamál, eins og ætla mætti í fljótu bragði, heldur er hún
óleysanlega tengd félagslegu hlutverki leikhússins og skilningur
leikhúsfólksins á textanum er að mörgu leyti besti mælikvarðinn
á vitund þess um þetta hlutverk. Um þessa hlið málsins er því
5