Skírnir - 01.01.1980, Page 140

138
ÓLAFUR JÓNSSON
SKÍRNIR
IV
íslandsklukkan var lengi frameftir langhelsta nývirki Þjóðleik-
liússins — og það nývirki var umfram allt að þakka tæknilegum
möguleikum hins nýja leiksviðs. Efnislega sver leikurinn sig
í hina þjóðlegu leikhefð úr Iðnó og í ætt við leikgerðirnar eftir
skáldsögum Jóns Thoroddsen, Pilt og stúlku og Mann og konu,
sem þar höfðu unnið sér þegnrétt í leikhúsinu og miklar vin-
sældir áhorfenda. Þegar þeir leikir voru á næstunni teknir upp
í Þjóðleikhúsinu var hin nýja sviðstækni ekki hagnýtt en leik-
gerðir Emils Thoroddsen og Indriða Waage, samdar eftir þörf-
um sviðsins í Iðnó, teknar upp óbreyttar, líkt og væru þær arf-
helgir textar. Þetta er að vísu eitthvert sviplegasta dæmið en
ekkert einsdæmi um vanmátt Þjóðleikluissins gagnvart arfinum
úr Iðnó, hinum þjóðlegu leikjum og leikhefð senr þar hafði þró-
ast. Það var eins og engum dytti í lrug að unnt eða vert væri að
semja nýjar sviðsgerðir sagnanna til nýrra nota — neitt heldur
en reynt var að hrófla við arfteknum skilningi á persónum og
atburðum þeirra. Og mikið ef þær hafa ekki síðan gengið aftur
óbreyttar í sjónvarpinu! Bara vonandi að ekki fari á sama veg
um seinni tíma leikgerðir skáldsagna. En að vísu virðist fyrsta
sviðsetning íslandsklukkunnar hafa samið verkinu forskrift sem
hlítt hefur verið á sýningum hennar í Þjóðleikhúsinu síðan.
Alllangt er síðan farið var að hafa yfir í samtalsformi ein-
staka kafla úr ritum Halldórs Laxness til skemmtunar á sviði
eða í útvarpi. Og ljóst að ýmsar seinni sögur hans, þar sem mjög
verulegur hluti textans er í samræðuformi, henta betur til slíks
flutnings en fyrri sögurnar. En meginform þeirra er auðvitað
eftir sem áður epískt en ekki dramatískt; og eigi að koma til
raunveruleg leikræn úrlausn sagnanna á leiksviði er þá væntan-
lega líka ljóst að til þarf að koma sjálfstæð, nýskapandi túlkun
þeirra til dramatískra nota.13 En þess er varla að vænta að þá sé
unnt að gera öllu frásagnarefni hverrar skáldsögu skil á sviðinu.
Um íslandsklukkuna hefur sífellt verið sagt að hún sé um-
fram allt myndasýning eftir sögunni, mynd- og manngerving
hennar á leiksviði. Og það er að vísu undravert hversu miklu
af efnivið sögunnar hefur verið unnt að koma fram í sjónleikn-