Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 64
62 JÓN VIÐAR JÓNSSON SKÍRNIR
Og sé varasamt að alhæfa um leikarana sjálfa út frá túlkun
þeirra á Lofti, er enn hæpnara að álykta nokkuð af henni um
vinnubrögð annarra leikara, sem voru uppi á svipuðum tíma.
Þó að þeir þrír séu hver af sinni kynslóð íslenskra leikara, væri
fljótfærnislegt að telja þá dæmigerða fyrir sína kynslóð, a.m.k.
hvað leiktúlkunina varðar. Það sem kann að gera þá dæmigerða
fyrir viðleitni annarra er miklu fremur staða þeirra í leiklistar-
sögu okkar. Lárus er þá fulltrúi þeirra sem ruddu braut atvinnu-
leikhúss hér á landi og fengu notið ávaxtanna í nokkurn tíma;
Gunnar þeirra ungu leikara sem menntast á fimmta áratugnum
og fá svo fast starf við Þjóðleikhúsið, þegar heim kemur; og
Arnar þeirrar kynslóðar sem kemur fram á sjöunda áratugnum
og tekur að draga í efa heilbrigði þess leikhúss sem þá hafði
fest hér rætur. Ég reyndi hér að framan að benda á þaar almenn-
ari hugmyndir um samskipti leikara og áhorfenda, sem lægju
til grundvallar túlkunum þeirra á hlutverkinu; og nú má e.t.v.
finna einhver tengsl eða samsvörun milli listrænnar viðleitni og
þeirra leikhússögulegu aðstæðna, sem leikararnir störfuðu við.
En þar sem þessar aðstæður hafa lítt verið kannaðar, verður
ekki farið nánar út í þá sálma hér.
Fái sú tilgáta staðist, að bókmenntalega vafasöm hefð hafi
fylgt Galdra-Lofti frá upphafi vega, segir hún vitaskuld nokkuð
um eðli hérlendrar leiklistar á fyrri hluta þessarar aldar. Hún
bendir til þess að leikarar og leikstjórar hafi haft talsverða til-
hneigingu til að horfa aftur og laga sig að viðurkenndum skiln-
ingi á þeim verkum, sem þeir settu á svið. Ekki verður reynt
hér að grafast fyrir um orsakir þessarar íhaldssemi; til þess þyrfti
miklu víðtækari rannsóknir á listrænni og félagslegri stöðu ís-
lensks leikhúss á umræddum tíma. Hins vegar má benda á, að
íhaldssemi í þessu efni þarf ekki nauðsynlega að bera vitni um
listrænt ósjálfstæði, eins og sést best á meðferð Lárusar Pálssonar
á hlutverki Lofts. Hann studdist vissulega við gamlar fyrir-
myndir, en sveigði Jiær til samræmis við liugmyndir sjálfs sín
um þann tilgang, sem leikhúsinu bæri að þjóna. Þegar fram í
sótti hlýtur þó hefðin að hafa orðið dragbítur á skapandi starf
leikarans og fjarlægt verkið frá áhorfendum. En undan henni
hefur auðsæilega verið torvelt að brjótast, hafi menn ekki beitt