Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 205

SKÍRNIR
RITDÓMAR
203
Hér er í fyrsta lagi gengið út frá því sem vísu að stílfært verk geti ekki
verið raunsætt, þ.e.a.s. stílfærsla og raunsæi eru sett upp sem andstæður,
og síðan er að því spurt hvort lýsing Uglu í þessu óraunsæja verki sé raun-
sæ. Niðurstaðan virðist svo vera sú (með tilvísun til femínískra bókmennta-
fræðinga) að lýsing Uglu geti ekki verið „raunsönn", heldur hljóti hún að
vera stöðluð. A næstu blaðsíðu er síðan fyrirvaralaust sagt frá því að Ugla
sé „persóna en aðrir kvenmyndir Atómstöðvarinnar staðlaðar" (75). Fyrir
mér er þetta algerlega óskiljanlegt.
A sama hátt kemur hugtakið hugmyndafrœði fyrir í ýmsum og jafnvel
andstæðum merkingum. Samkvæmt orðum Gerðar í inngangi beinist könn-
unin m.a. að því að rannsaka þá hugmyndafræði sem býr að baki kvenlýs-
ingum skáldsagna (15). Hér virðist orðið hugmyndafræði nánast merkja þau
þjóðfélagslegu viðhorf til kvenna sem lesa má úr bókmenntaverkum og eru
höfundum þeirra oft ómeðvituð. Þegar komið er að sjálfri bókmenntagrein-
ingunni verður hins vegar allt óljósara. Þar rokkar hugtakið á milli þess
að merkja hugmyndafræði persóna, böfunda, verks eða þjóðfélags, og ekki
svo sjaldan á það við allt þetta í einu. I lokakafla ritgerðarinnar er síðan
komist að þeirri niðurstöðu, sem jafnframt eru eins konar ályktunarorð
rannsóknarinnar í heild, að íslenskir rithöfundar séu „nær því að vera nátt-
úrubörn en hugmyndafræðingar" (198). í þessu sambandi tekur Gerður
undir orð Sveins Skorra Höskuldssonar um að tiltölulega lítið sé um hreina
hugmyndafræði í íslenskum bókmennttim. Ef við tengjum þessi orð mark-
miðinu í upphafi hlýtur niðurstaða rannsóknarinnar að teljast sú, að sú
hugmyndafræði sem kanna átti hafi ekki verið fyrir hendi. Þetta getur þó
varla verið ætlun höfundar, sem hefur hér heldur betur ruglað saman tveim-
ur óskyldum hugtökum, þ.e. annars vegar hugmyndafræði i merkingunni
þjóðfélagsleg viðhorf, meðvituð eða ómeðvituð, og hins vegar hugmynda-
fræði í merkingunni stefnur og straumar í stjórnmálum, heimspeki, trú-
málum o.s.frv.
Gerður bendir réttilega á að gleðikonur séu nokkuð algengar í þeim sög-
um sem hún fjallar um. Gerir hún mikið úr því að þessa kvengerð hljóti
höfundar að sækja til erlendra bókmennta, því að hér á landi hafi aldrei
verið vændi. Eina heimild hennar fyrir þessari staðhæfingu er persónulegt
bréf frá Önnu Sigurðardóttur þar sem hún heldur þessu fram. Um styrj-
aldarárin og ástandið vitnar Anna til ótilgreindra lögregluyfirheyrslna, þar
sem það á að hafa komið fram að stúlkur hefðu ekki tekið við peningum af
setuliðsmönnum, þær hefðu ekki haft „hugmynd urn að svona nokkuð gæti
verið tekjulind" (183). Til þessa eina bréfs vitnar Gerður eins og algilds
sannleika í málinu, og henni virðist ekki hafa dottið í hug að athuga
heimildirnar sjálf. Hún hefði raunar ekki þurft að gera annað en blaða
í Öldinni okkar til að sjá að í orðum Önnu Sigurðardóttur gætir mikils mis-
skilnings. Við árið 1941 er þar birtur útdráttur úr skýrslu rannsóknarlög-
reglunnar um yfirheyrslu yfir 15 ára stúlku, og þar segir m.a.:
Þegar mætta hafði verið með hermanninum, kom Y inn til hennar