Skírnir - 01.01.1980, Blaðsíða 196

194
GÍSLI ÁGÚST GUNNLAUGSSON
SKÍRNIR
sveitarfélaga og þingstöðum hreppa 1872—1972, (3) mannfjöldaþróun 1703—
1972, (4) löggjöf um sveitarstjórnir og kosningar til þeirra 1872—1972, (5)
tekjustofna, verkefni og efnahag sveitarfélaga, (6) landshlutasamtök sveitar-
félaga og (7) Samband íslenskra sveitarfélaga. Hverjum þessara meginkafla
er síðan skipt í fjölmarga undirkafla og hefði notkun ritsins verið gerð
mun auðveldari með því að geta þeirrar skiptingar í efnisyfirliti. Aftan við
meginmál ritsins er að finna heimildaskrá, nafna- og efnisþáttaskrá fyrir
bæði bindin auk nokkurra leiðréttinga og viðauka við fyrra bindið.
Þetta síðara bindi sveitarstjórnarsögunnar er mikið rit, 451 blaðsíða í
stóru broti, prentað í tveimur dálkum. Heildarstærð ritsins mun nema ríf-
lega 90 örkum í Skírnisbroti (bls. 406). Talsvert er um myndir og töflur í
ritinu, en myndir njóta sín ekki að fullu vegna pappírsgerðarinnar auk þess
sem við val þeirra hefði verið æskilegra að láta hlut áður óbirtra mynda
vera meiri. Þá saknar undirritaður umfangsmeiri notkunar korta, uppdrátta
og skýringarmynda, sem hefðu gefið mun gleggri mynd af skiptingu lands-
ins í hreppa, sýslur og ömt og breytingum á þeirri skiptingu, en langar lýs-
ingar höfundar (bls. 9—146). Þannig er einungis að finna eina skýringarmynd
í ritinu (bls. 143) er sýnir skiptingu landsins í kjördæmi, sýslur, sveitarfélög
og skólahverfi um 1970. Slík vöntun á kortum og uppdráttum er einnig til-
finnanleg í fyrra bindi verksins, þar sem einungis er að finna tvær skýringar-
myndir af þessu tagi (bls. 31 og 125).
Eins og stærð ritsins gefur til kynna hefur Lýður Björnsson hér dregið
saman mikinn fróðleik um sögu og þróun sveitarstjórnar á landinu. Hann
hefur víða leitað fanga í heimildaöflun, þótt Stjórnartíðindi séu honum
drýgst hvað heimildir að síðara bindinu varðar. Það má lengi um það deila
hvaða aðferðir séu heppilegastar við ritun verks sem þessa. Höfundur segir
í eftirmála (bls. 406) að ritið sé yfirlitsrit og því skorti mikið á, að það geri
öllum þáttum ítarleg skil. Getur höfundur í þessu sambandi einkanlega
sveitarstjórnarmála á Alþingi eftir 1872, skipulagsmála, Vesturheimsferða,
boðburðar og undirboðsþinga. Höfundur gefur þá skýringu á þessu, að um
suma þessara þátta hafi þegar verið fjallað af öðrum höfundum, auk þess
sem aðrir hafi verið rannsakaðir þótt niðurstöður þeirra rannsókna hafi ekki
allar verið prentaðar. Enn aðra þætti telur hann verðskulda frekari umfjöll-
un og kunni það að verða gert síðar.
Þessi málfærsla vekur upp spurninguna um hverju beri að gera skil í yfir-
litsriti af þessu tagi og hverju beri að sleppa. Lýður virðist hafa tekið þá
stefnu í upphafi að gera sem flestum þáttum skil, þó deila megi um hvernig
honum hefur tekist. Megingalla þessarar viðleitni tel ég vera þá, að höfund-
ur gerir allt of lítinn greinarmun á aðal- og aukaatriðum og of lítils sam-
ræmis gætir í umfjöllun hans um sömu málaflokka á mismunandi tímaskeið-
um. Til marks um hið síðarnefnda má geta umfjöllunar höfundar um af-
skipti Alþingis af sveitarstjórnarmálum, einkum hvað varðar löggjöf um
sveitarstjórnir. í fyrra bindi verksins er fjallað mjög ítarlega um þetta atriði
á árunum 1845—1872. Til þessa er varið 40 blaðsíðum (1. bindi, bls. 225—